Pas leximit të romaneve “Ngjizja e papërlyeme”, “Paqja e përgjakur e Adamit” dhe “Arratia e fundit e Baltazar Ketës”, lexuesi e kupton që ka dehje mendore, si ato të alpinistëve kur i kap marramendja e lartësive, që nxit pavetëdijshëm, si te Zarathustra, endjen me i këqyr të tjerët nga lart: ndjesia e atyre që lexojnë letërsi të epërme, kryevepra.
Arbër Ahmetaj
Jasminat
Nga romani “Arratia e fundit e Baltazar Ketës”, Agron Tufa, “Onufri”, Tiranë 2023
Qeshë ngritur në këmbë. Provova të bëj disa hapa me tahmin, derisa preka përbri varrit tim që po braktisja strukturën e mermertë të varrit të tim eti e më tutje, në radhë, vijonin, siç i mbaja mend, varri i gjyshit, gjyshes, i xhaxhait të vetëm të vdekur në lule të rinisë në një minierë kromi dhe mandej, në radhë, varri i njëfarë halle – hallë Jasmina – që nuk e kisha njohur, por emri i së cilës, siç ma kishin rrëfyer në familje, vdiste rregullisht prej më shumë se katërqind vjetësh, pa e mbërritur asnjëherë, me përjashtim të Jasminës së fundit, moshën nëntëvjeçare.
Gjithmonë më kanë magjepsur rrëfimet për bukuritë jashtëtokësore dhe dhuntitë engjëllore të Jasminave tona të vdekura, të cilat ngatërroheshin, mbivendoseshin mbi njëra-tjetrën dhe të pengonin të merrje vesh se për cilën Jasminë po rrëfehej. Për të fundit? Të parafundit? Apo për Jasminat e para dy-treqind vjetëve, që ishin kompaktësisht katolike në fisin tonë të islamizuar vonë? Im atë, ndjesë pastë, ka qenë një koleksionist maniak i rrëfimeve të trashëguara mbi Jasminat tona. Kur ia vija në dukje këtë, ai kundërshtonte, betohej se maniak i kujtimeve të trashëguara mbi Jasminat ka qenë i ati, që, gjithsesi, nuk ia kalonte gjyshit në këtë pikë. Kështu, nga rrëfimet e tim eti pata filluar të dalloj disi kohën kronologjike të tyre. Rrëfimet mbi Jasminat e hershme kishin të bënin me kryqe ari e argjendi, si stolia e shenjtë e qafave të tyre të brishta. Gjithsesi, gjyshërit e mi kishin mundur, në një hark kohor mbi katërqindvjeçar, ta çonin moshën e vdekjes së Jasminave vogëlane deri në nëntë vjeç.
Edhe sa qindvjetësha do të duhej të kalonin që Jasmina jonë e ardhshme të kapte të paktën pesëdhjetë-pesëdhjetë e pesë vjeç? Duhet pasur parasysh e dhëna: për moshën nëntëvjeçare Jasminës së fundit i qenka dashur të kalojnë katërqind vjet. Kësisoj na del se, përafërsisht, nëse Ketajt do të këmbëngulnin të lindnin në çdo brez nga një Jasminë, ajo pas një mijë e dyqind vitesh do të mund t’i kapërcente të pesëdhjetat. Dhe kushedi çfarë planetësh do të trandeshin nga bukuria e saj në rritje, nga Jasmina e një të ardhmeje aq të largët, utopike.
Sidoqoftë, bashkë me moshën më të rritur të kësaj halle bukuroshe, njësoj jetëprerë si të tjerat, qe rritur edhe shtati, si i një pesëmbëdhjetëvjeçareje. Për bukurinë, zgjuarsinë, për ëmbëlsinë e fjalës dhe sjelljeve të saj rrëfejnë dhe qajnë ende gjyshet që e mbajnë mend. Për Jasminën e fundit, im atë më pati thënë njëherë se, kur kalonte halla jote jetëshkurtër përmes katundit, me ata flokë të gjatë e të verdhë që shkëlqenin si yll me bisht dhe me gërshetat që i ceknin kërcinjtë e këmbëve, njerëzit shastiseshin, ndalnin të shtangur në rrugë a nëpër pragje dyersh dhe pëshpëritnin: “Mëkat te Zoti që Ketajt sollën prapë në jetë një bukuri jo të kësobotshme.”
Për fat të keq, Mireshi nuk ishte Firence e mesjetës dhe nuk kishte, merret vesh, as Danten e vet, që të mahnitej e të marrosej platonikisht, që mandej ta pavdekësonte në vargje kujtimin e kësaj Jasmine të sprasme, kësaj Beatriçeje nëntëvjeçare të Ketajve.
