Kuajt shkrofëtinin me gaz në dëborë. Nga flegrat, që i shfrynin dendur, në cingërimën e përhimtë u dilte përjashta shtëllunga e frymës së ngrohtë. Ajo e ndjente në fundin e dorashkës, mbi noçkën e dorës, se si vinte valë-valë kjo frymë kaq e dashur. Sa i donte kuajt. Ai e kish blerë atë karrocë mondane bashkë me katër kuajt arabë krejt papritur. Një natë në stepat ruse. Tartarët bënë pazar, por ai nuk e zgjati, se ajo mezi priste që ai ta bënte këtë mrekulli për të.
Kishte rënë në dashuri kokë e këmbë me këtë figurinë japoneze, aq fine, delikate e joshëse. Të dy ishin këngëtarë të rinj opere. Vinin nga një vend i vogël me shumë male.
Tani ndodheshin në Paris, ku do të vazhdonin konservatorin. Ai kishte hequr dorë krejt papritur nga ëndrra e tij. Ajo nuk e kuptonte arsyen pse ai kishte hequr dorë në mënyrë kaq të çuditshme.
Kuajt tërhuzeshin me çukërmim, ndërsa binin kambanat e Notre Dame. Ato binin për një meshë të përmortshme. Kishte vdekur një piktor i madh.
Ata të dy u futën në një kafene, se ajo kishte shumë ftohtë. Ai ia merrte duart dhe ia ngrohte me frymën e tij, i fshinte ballin e notitur, tëmthat e zbehtë me pak ciknë. “Më thuaj”, i tha ajo, “pse s’do të regjistrohesh edhe ti në konservator?” “Nuk e di ç’më kapi, një ndjenjë dobësie, dua të kujdesem për ty.” “Jo, t’i s’më thua të vërtetën.” “Më beso, të lutem.” “Ne bëmë gjithë atë rrugë. Kjo ishte ideja jote. Në qoftë se ti nuk do, atëherë edhe unë s’dua.”
* * *
Ishin njohur në sallën e provave të kinema Maxhistik. Ajo kishte kënduar arien e Mimisë, arien e fundit, ndërsa ai arien e Alfredos tek opera “Traviata”. Ajo mezi mbahej më këmbë nga emocioni. Zëri i tij i kishte kujtuar se vërtet ishte e bukur. Ç’zë! Tingëllonin yjet në tjegullat me dritë hëne, në netët kur shtrati të duket i urryer pa kurmin e ashpër të një mashkulli. Ishin ato netët e zhuzhakëve, që rrotullohen në ajrin me vesë me një fill peri. Ajo lexonte poetë francezë, Pol Verlenin e Artur Rembonë dhe nuk e kuptonte nga i vinte ajo dalldi dhe dobësi për veten. Ai ishte trupmadh, ndërsa ajo e imët, fërgëlluese si ai kavaku i bardhë anës liqenit. Nuk ia shkëputi sytë. Ishte një nevojë gati vulgare si për ujë e për bukë.
Ajo natë ishte e përmbytur nga një brerim pa pipëlimë dëbore që vezullonte aty-këtu nga drita e fenerëve të varur perjashta, nga qirinjtë e ndezur në çdo dritare. Ai e kishte ftuar në karrocën e tij dhe i kishte dhënë dorën. Kishin përfunduar në një shtëpi shumë të madhe të bardhë, midis një pylli me kedra blu. Jemi në shtëpinë time, i tha ai. Të shponte hundët një parfum delikat. Dërrasat kërcitnin. Në çdo dhomë kishte zjarr. Oxhakët ishin punuar nga mjeshtër. Dyert e lyera me të bardhë ishin të hapura. Poshtë, në bimsa, kllokitnin gjela deti me uturimë. Përjashta dritareve të mëdha vërshonte pjerrët dëbora me floknajë valavitëse.
U shtruan për të ngrënë; mish fazani, brinjë derri të egër, trofta mali, havjar ukrainas të zi. Ajo gjerbi supë, duke buzëqeshur. Sa i pëlqente mondaniteti, aventura e vogël pa shumë rreziqe, moskokëcarja, velja nga bukuritë e fisme. Pse nuk hani pak havjar, e nxiti ai, është shumë i freskët, mjaft i shijshëm, provojeni, ju lutem. Nuk dua, më mjaftojnë t’i shoh. Ha pak, përgjithësisht thuajse nuk ha, nuk e di si e mbaj frymën, dua një kujdestar nga pas, sepse harrohem. Më lejoni t’ju them diçka, që edhe pa ja u thënë më trondit, gati më shkakton dhimbje? Pse jo, do t’iu dëgjoj me kënaqësi? Pranoni të jem unë kujdestari juaj? Kështu ishin njohur dhe, pas pak, ai e kishte përcjellë në shtëpi. Kishin dhënë disa koncerte së bashku dhe dita me ditë thonin fjalë, që as i kishin menduar se do t’i nxirrnin në çfarëdo lloj rrethane. Nuk bënin dot pa njëri-tjetrin. Ai i blinte kostume, ombrella, libra, ajo i jepte të puthura.
Më në fund, ai i kishte thënë të shkonin të studionin në Paris. Pas një kursi në Milano, duhej të hidhnin një hap më tej në rrugën e karrierës. Në atë kohë, ndërsa po bëheshin gati për të shkuar në Paris, ai mori një të ftohtë, por nuk i tregoi asaj, se nuk donte t’ia prishte gjithë atë gëzim tronditës. Pak temperaturë, rrufë, pothuajse asgjë me rëndësi. Një grip i zakonshëm. Pastaj një operacion i çuditshëm. Asgjë me rendësi. Shumë gjak, një dhimbje lënguese.
Udhëtimi zgjati një muaj, me hotele, stuhi dëbore, konsulta nëpër mjekë, gjah, vizita në kështjella, pyje, dete në dimër, opera, ndërsa ajo dashuronte pa vemendje dhe ai dergjej pa i thënë asgjë, me një parandjenjë sapak dëshpëruese, me një shuarje të kordave, me një rrënim tejet trishtues të zërit. Më në fund, ai e kuptoi se e kishte humbur atë përgjithmonë, pa e shqiptuar këtë katastrofë, që të mos humbte edhe dashurinë.
Në Paris ai ishte vetëm kujdestari i saj.
* * *
Kaluan katër vjet dhe u kthyen sërish në vendin e tyre të vogël me shumë male.
Ende s’ishin martuar, kishin harruar të martoheshin, sepse ajo e dashuronte pa vëmendje. I mjaftonte gjithçka, pa përjashtuar dhe supën, që gjithsesi do ta harronte, në qoftë se s’do të kujdesej ai për të.
Ajo këndonte si Maria Kalas, në skena kinemash, me pak spektatorë të zgjedhur. Nuk vuante të gjente salla, piano, automobilë dhe karroca. Ende pa e thënë fjalën, ai e dinte ç’duhet të bënte. Kishte raste kur ai ndodhej krejt papritur para provës se duhej të këndonte, bie fjala, arie nga Rigoleto, Toska, Kavaleria Rustikana. Nuk jam mirë sonte, i thoshte ajo, do të këndoj dy pjesë dhe do të shkoj në hotel, më ndihmo, dil ti, sepse është turp ta mbyllim me kaq, zotërinjtë kanë paguar… Ç’t’i thoshte ai, se s’kishte më zë? Ndoshta e humbte përgjithmonë. Kjo ishte një frikë instiktive, po shumë e vërtetë. O Zot, sikur të ndodhte kjo, ai do të vriste veten, padyshim do ta bënte pa brerje ndërgjegjeje e pa iu dridhur dora fare. Pianistja vazhdonte me prelude e valse brilante të Shopenit, me etyde të Debysisë, tarantela napolitane, ndërsa ai e shoqëronte atë në hotel. E mbulonte gjer në mjekër dhe i premtonte se do të këndonte jo vetëm arie nga Verdi, Puçini e Maskanji, por edhe nga Donixeti, Belini, Guno. Ajo mbyllte sytë e lodhur me një buzëqeshje të lehtë. Ai ngrihej pasi e puthte në buzë.
Atje e priste një nga ato skena që mund ta tradhtonin papritur. Ai i bënte shenjë pianistes, një nënoleje të mirëz, që ta shoqëronte me ato humoreskat e Sharlotit dhe vetë tregonte anekdota nga jeta e kompozitorëve të mëdhenj. Salla shkulej së qeshuri, e pëlqenin fort humorin e tij të hollë, të rrëfyerit me mjeshtëri. Pastaj në antrakt ai vinte pllakën e gramafonit dhe bënte sikur këndonte, hapte dhe mbyllte gojën me finesë, sa askujt nuk i shkonte nëpër mend se nuk ishte ai që këndonte, po një tjetër. Sikur ta merrte vesh ajo! Ruajna Zot!
Shpesh, nëpër mbrëmje miqsh, ku ajo jo rrallë krenohej me të, u kthehej të tjerëve dhe u thoshte me bindje: Ju nuk e dini ç’zë ka ai, veç ta dëgjonit, ma kalon stërkalon mua, nuk e kuptoj pse nuk tregohet pak më ambicioz, sepse këndon rrallë, ose s’këndon fare, ja,doni ta dëgjoni? Po ishte humori i tij që e ndihmonte sakaq, ajo gajasje e madhe e të pranishmëve, që s’kërkonin më të harxhonin sentiment me operat e tetëqindës.
* * *
Udhëtimet u bënë të shpeshta. Ndërronin hotele, salla kinemash, sallone shtëpish të fisme. Mungesat ishin të mëdha, zjarr i pamjaftueshëm, dritë e zbehtë fenerësh, qirinjsh parafine, uji i pakët dhe i ftohtë, rrugët e këqija me, gropa, pluhur, derra, lopë, pula, gjeldeti. Një mangall me prush druri nuk mund ta ngrohte një dhomë hoteli. Ajo ishte tejet delikate dhe dridhej nga të ftohtit. Në dimër ëndërronin tropikun, plazhet e Rio De Zhaneiros, ndërsa në verë arktikun, dëborën e pafundme të Groenlandës. Ai merrej me reklamën, përgatitjen e afisheve, gjetjen e ambjenteve të përshtatshme, transportimin e pianos nga njëri qytet te tjetri. Ajo lexonte romane, poezi, bënte prova, merrte mësime danci. Njëherë shkuan në Milano. U vendosën në hotel dhe, ndërsa ajo flinte, ai vajti në La Skala, hyri brenda me një rekomandim dhe kërkoi maestron. Atë ditë qëlloi dy hapa më larg Arturo Toskanini. Elegant, me një borsalino të zezë, me bastun mogani të kuq. Ata i dhanë dorën njëri-tjetrit, folën për Manon Leskonë që po vihej në skenë atë sezon dhe, pas një dreke të këndshme, Toskanini pranoi t’i priste te nesërmen në mëngjes. Ishte rasti më i mirë për të provuar shansin në një nga teatrot më të famshëm të Europës.
Ajo sa nuk ia dha të qarit nga gëzimi, iu hodh në krahë, ia mori kokën dhe e puthi në buzë. Toskanini? Kjo është gati ëndërr, jo, nuk mund ta besoj. Shkuan me një pajton me dymbëdhjetë kuaj. Numër apostujsh. Toskanini i shoqëroi në sallë dhe ajo këndoi një arie të Traviatës. Ai i ra me bastun dyshemesë, thirri: Bravo, bella dona! Ajo ishte vërtet e bukur, e hollë, e gjatë, tejet finoshe, për më tepër përplot hollësi e delikatesa sensuale, gati si të fshehura. Shkuan sëbashku e hëngrën drekë, pastaj e lanë të hanin darkë në një restorant me muzike, vallëzuan deri vonë dhe, kur u kthyen në hotel sërish me karrocën mondane me dymbëdhjetë kuaj, numër biblik i darkës së fundit, ajo u kollit dhe nxori gjak.
Kjo romancë e operas La Skala u kthye në vizita pa fund nëpër klinika private, ankth, melankoli, zjarrmi e vazhdueshme dhe vijoi gjersa erdhi dita, kur ajo u sëmur rëndë dhe zuri shtratin. Ku nuk e çoi ai, në Vjenë, në Paris, por pa dobi. Ajo tretej ngadalë, me buzët e kuqe flakë, me tëmthat e dirsur nga temperatura, me një dëshpërim që aty platitej e aty bënte majë, me një ndjenjë pakënaqësie dhe zhgënjimi për gjërat. Po kishte dhe ditë të qeta, ajo bëhej papritur edhe më e bukur, qeshte, i varej në krah dhe i lutej të bënin një aventurë të vogël. Në një ditë të tillë, ai e çoi në kishë dhe u martuan. Në mbrëmje ajo e pyeti:
“Pse,i dashur, s’kemi qenë asnjëherë të martuar ne të dy?”
“Jo.”
“Po pse?”
“Unë kam qenë kujdestari yt.”
“Jo, ti ke qene këngëtari im i madh. Ke zërin më të bukur në botë.”
“Jo, unë s’kam fare zë. Më iku atëherë kur të çova në Paris në konservator, më iku fare papritur, por nuk të tregova, se kisha frikë mos më lije. Të gënjeva, ndryshe marrëdhënieve tona do t’u humbte interesi, magjia e artit. Unë e di si kam jetuar me këtë të fshehtë, që e mbaja për vete. Ishte e trishtueshme, po ti ishe shumë e bukur, këndoje si një Maria Kalas e vërtetë, të doja marrëzisht, dhe për këtë shkak hiqesha si një tenor i madh, po në të vërtetë shpirti im e dinte ç’hiqte. Kam qenë i lumtur me ty, po sa kam vuajtur!”
Ajo e shikonte drejt në sy dhe s’po e besonte ende. Dora e zbehtë me damarë të imtë blu, dora e thatë që i digjej zjarr, lëvizi ngadalë dhe majat e gishtërinjve të saj prekën me një gjest delikat majat e gishtërinjve të tij.
“I dashuri im, ç’po thua kështu, gjithë këto vite ti s’ke pasur zë dhe ma paske mbajtur të fshehtë? Prandaj s’këndoje? Dhe unë isha krejt e pavëmendshme, s’e vija re? E ke bërë për mua? Sepse më ke dashur shumë mua? Kujtoje se do të të lija? O, ku të paska vajtur mendja! Sa mirë më vjen, për çudi, sa e lumtur jam. Ti më dashuron, i dashur? Ç’i duhet më shumë një gruaje?
* * *
Tani të dy ishin të sigurt në dashurinë e tyre për shkak të dobësive, sepse ai kishte humbur zërin e bukur dhe ajo po vdiste. Atëherë kur ai i tregoi të fshehtën, ndërsa ajo priste fundin dhe më shumë se kurrë donte ta kishte pranë, të varej tek ai, ta dëgjonte kur fliste, kur e ndërronte, kur i konte supen, kur i fshinte djersën, marrëdheniet e tyre morën një drejtim tjetër krejt të papritur. Ishte ajo tani që kërkonte në çdo çast atë ndjenjën e thellë përplot keqardhje të mashkullit për gruan që dashuron. Ajo shprehte dyshime se atij po i ftohej kjo ndjenjë dhe ishte e sigurt se ai nuk e donte më si më parë. Sa herë qe ai largohej për ndonjë punë të vogel, ajo përmbytej nga një xhelozi krejt absurde, të paarsyeshme e gati të çmendur, sa ai filloi të ndjente lehtësim të madh kur ndodhej vetëm.
Vdekja e saj erdhi me një bukuri të pazakonshme, me një seks dalldisës, egoizëm të paparë, babëzi prej njeriu maniak. Ai bënte ç’i thoshte ajo, me një nënshtrim të përvuajtur. Ajo filloi t’i shkaktonte dhimbje. Edhe për gjënë më të vogël. Se ai nuk po i sillte mjekët më të mirë, ndonëse ata ishin kaq të shpeshtë, sa ajo vetë ankohej për paditurinë e tyre, qetësinë, mungesën e emocionit kur përshkruanin përparimet dhe pazotësinë e mjekësisë bashkëkohore, që shumë sëmundje nuk i shëronte dot. Disa prej mjekëve, sidomos ata të ngjallmët me tri gusha, siç shprehej ajo, i ironizonte, i vinte në lojë dhe i përzinte.
Vdiq në krahët e tij.
Ai u dëshpërua pa masë, po ndjeu dhe lehtësim të madh, një si çlirim prej saj. Është dashuria? Ai nuk di ta shpjegojë, por veç ajo kohë, kur atë e mbante të fshehtë, i duket shumë e bukur.
Be First to Comment