Dëshira e madhe për nxitjen e dramaturgjisë shqiptare më bëri të hap dyert e shtëpisë. “Zonja e Bujtinës” do mbajë rreth 40 spektatorë, ndërkohë që në skenë do të mund të luajnë maksimumi pesë aktorë. Për sa i përket pjesës tjetër të pyetjes, nuk e di deri më sot se kush është bërë i pasur me teatër. Do zoti e kam atë fat, por nuk besoj se jam një përjashtim aq fatlum! Teatri për mua është çështje pasioni dhe vetëm pasioni.
Intervistoi Arbër Ahmetaj
Intervistuesi: Kam ardhur të flas me ju për teatrin, për karrierën si aktor e, së fundi, edhe si autor dramash! A mund të na flisni pak për këtë aventurë?
Naun Shundi: Udha ime si aktor ka nisur që në shkollë. Si kushdo që ëndërron të bëhet dikushi, le të guxojmë e të themi edhe “i famshëm”, dhe unë guxova. Fakt është që s’u bëra “i famshëm”, por aktor me një karrierë të natyrshme. Dalja ime e parë në skenë daton që në fillore. Organizoheshin atëherë olimpiada ndërmjet shkollave të të gjitha niveleve e po ashtu edhe ndërmarrjeve prodhuese. Kishte një kujdes për masivizimin e artit skenik. Tashmë këto gjëra nuk ekzistojnë më. S’po them që cilësia e atyre veprimtarive në atë kohë kishte ndonjë nivel të lartë, por pjesëmarrja ishte e gjerë, shpesh edhe me detyrim. Kjo ndoshta ka sjellë shtimin e njerëzve, pra edhe të fëmijëve, që donin artin skenik apo çdo lloj forme tjetër të artit. Ishte një mundësi për t’u shprehur, për të bërë diçka që u pëlqente. Pastaj, udha ime vazhdoi me shkollën e mesme, një shkollë kulture që përgatiste kuadro të mesëm, aktorë e regjisorë, të cilët do të merreshin pikërisht me vijimin e këtij masivizimi nëpër teatro e shtëpi kulture. Kjo, në mënyrë të natyrshme, bëri që të ndiqja studimet në ILA për aktor dhe t’i mbaroja në vitin 1983. Që nga ajo kohë kam punuar aktor në Teatrin Popullor e vazhdoj edhe sot në Teatrin Kombëtar.
Intervistuesi: Po bëhen gati 40 vjet nga diplomimi juaj. Ndërkohë shumë gjëra kanë ndryshuar. Ju, si aktor, keni përvetësuar një shkollë të lojës skenike. Cilës metodë i përket ajo shkollë dhe a është e mundur të shkëlqesh në një stil tjetër loje, pas një përvoje të caktuar?
Naun Shundi: Le të themi që në fillim që çdo shkollë aktrimi ka të drejtën e ekzistencës. E rëndësishme është cilësia e jo mënyra e interpretimit. Në Shqipëri kemi pasur e kemi edhe sot një shkollë aktrimi, që bazohet në të vetëndjerit. Pra, larg metodës së Bertold Brecht, që bazohet te distancimi, apo shkollave të tjera. Kjo është tradita jonë. Ne kemi përqafuar qysh herët metodën e aktrimit të Stanislavskit. Kjo shkollë ka shërbyer si bazë metodologjike për shumë breza aktorësh e vazhdon edhe sot e kësaj dite të ketë ndikimin e saj.
Intervistuesi: Po i largohemi teorive: në cilat pjesë teatri apo lloje filmi do të donit të luanit e në cilat jo?
Naun Shundi: Po e filloj nga pjesa e dytë. Nuk do pranoja të luaja në një vepër që vihet në skenë ose realizohet nga një regjisor jo cilësor. Sepse aty fillon e keqja; ai mbledh rreth vetes edhe staf dhe aktorë jo cilësorë. Ka dy komponentë që përcaktojnë suksesin personal të çdo aktori. Nëse u referohemi dramave shqipe, por edhe atyre të huaja të vëna në skenë apo edhe filmave europianë e hollivudianë, nuk di raste kur një aktor të ketë shkëlqyer në një film me regji të dobët apo me staf të dobët. Kjo është e pamundur. Një aktor shkëlqen kur ka regji të mirë, kolegë e partnerë të mirë.
Intervistuesi: Do i rikthehemi prapë kësaj teme, por dua të di: çfarë kërkimesh bëni e sa zgjasin ato përpara se të realizoni një rol të ri? Pra, përveç punës në tavolinë apo në skenë me partnerët, çfarë i duhet aktorit për të sendërtuar personazhin e tij?
Naun Shundi: Ah, kjo është një pyetje me interes. Ndoshta përgjigja do u interesojë kolegëve më të rinj në moshë. Puna e parë pas pranimit të rolit dhe leximit të tekstit është studimi i kushteve ekonomike, gjendjes sociale, vlerave etike e kulturore, i paragjykimeve e forcave frenuese të asaj shoqërie, i embrioneve të ideve të reja që nisin të çelin, qofshin progresiste apo frenuese, pra konteksti i shoqërisë njerëzore në të cilat është vënë personazhi. Kështu hyhet në mentalitetin dhe psikologjinë e njerëzve të asaj shoqërie që i përket personazhi. Pas kësaj, s’ka gjë më të rëndësishme se sa njohja e plotë e krijimtarisë së autorit, kush ishte ai në atë epokë e çfarë rruge ka përshkuar vepra e tij. Se ndodh shpesh që autori të mos ketë shkruar fare për kohën në të cilën ka jetuar vetë fizikisht. Shembujt e dramave me subjekte nga lashtësia apo të atyre futuriste janë të shpeshta në dramaturgjinë botërore. Pra, jeta dhe krejt krijimtaria e autorit ka rëndësi primare. Kjo të ndihmon të kuptosh se pse autori ka zgjedhur të merret me këtë apo atë konflikt, me këtë apo atë karakter personazhi, çfarë e ka shtyrë t’i kushtojë kaq vëmendje. Duke kuptuar këto, mund të marrim me mend pse e ka shkruar veprën, pse e ka skalitur personazhin. Pastaj ka edhe detaje më të hollësishme, të cilat një aktor duhet t’i marrë parasysh: si flet personazhi? Si lëviz? Si i shikon të tjerët rreth e rrotull vetes? Si i përjeton ato që i thuhen, ato që ndodhin? Si do të mund të reagonte nëse do vihej në situata, që as nuk janë të përfshira në veprën skenike? Këto janë pjesë e punës së aktorit. Personazhi do rrijë në skenë maksimumi një orë, por duhet të sjellë me vete krejt jetën e tij.
Mund të them, si përmbledhje të pyetjes suaj, se puna në tavolinë 4-5 orë në ditë është me rëndësi, pasi mund të shpërfaqësh përmes dialogëve e marrëdhënieve mes kolegëve atë që ti ke përgatitur më përpara në mënyrë individuale. Në tavolinë paraqitet puna në hije e aktorit, kërkimi personal për thellësitë e dritë-hijet e personazhit. Mund të shtoj këtu se nga fillimi i provave deri në natën e premierës, puna zhvillohet me intensitet të lartë, me prova para e pas dite, e zgjat maksimumi dy muaj. Mund të pyetet: po sikur të punonit gjashtë muaj apo një vit, a mund të dalë më e mirë shfaqja apo roli? Përgjigja ime është jo. Puna jonë i ngjan pikës së vlimit. Vendos ujë në zjarr: kur temperatura arrin njëqind gradë, arrin vlimi. Pas kësaj, uji veç do avullojë. Nuk ndryshon asgjë. Uji i valuar nuk përmirësohet, as dëmtohet, po ta lësh të ziejë më gjatë.
Intervistuesi: Nëse do të kishit në dorë të ndryshonit diçka në fëmijërinë apo rininë tuaj, me shpresë se do bëheshit aktor më i mirë, çfarë do të ishte ajo?
Naun Shundi: Unë i njoh vetes dobësi dhe s’më vjen turp të them që kam dështuar shumë herë në rolet që kam bërë në skenë. Kur sjell ndërmend ndonjërin prej tyre sot, them me vete “bu-bu, sa keq e paskam bërë!”. Me kalimin e kohës fillon e vetëkorrigjohesh…
Intervistuesi: Po flas për një periudhë delikate të jetës së njeriut, që përcakton shumë në atë që bëhemi. Çfarë do ndryshonit ju, nëse vërtet do të mund të ndryshonit diçka?
Naun Shundi: Në formimin tim si aktor s’do ndryshoja asgjë. Dihet që mjeshtëria vjen gradualisht. Nuk mund të quhesh aktor i mirë me një rol, sidomos kur je i ri. Sigurisht, mund të shkëlqesh me një personazh në një film apo pjesë teatri. Ajo që do doja të ndryshoja ka të bëjë me të vetëndjerit. Sa më i papjekur je në moshë e si aktor, aq më mendjemadh je. Kjo më ka ndodhur mua. Kam vënë re që u ka ndodhur edhe të tjerëve. Por intuitivisht, me kalimin e viteve, fillon e bëhesh më modest, sepse kupton që kjo punë s’ka fund kurrë…
Intervistuesi: Kjo përgjigje më ndihmon të kaloj tek tjetra. Nëse do të takonit aktorin e ri Naun Shundi, në fund të viteve ‘80, çfarë këshillash do t’i jepnit?
Naun Shundi: Ulu me këmbë në tokë! Duaje të vërtetën e hidhur për veten! Komplimentet nga vajzat e reja mos i merr si aktor, por thjesht si një djalë i ri i pëlqyer! Mos përfito nga të qenit njeri publik! Përpara se të të zërë gjumi, çdo darkë është e mira t’i kujtosh vetes dhe të gjykosh çdo gabim që ke bërë atë ditë si njeri dhe si krijues. Megjithëse “më falni” hyn te fjalët magjike, përpiquni ta evitoni atë duke mos gabuar.
Intervistuesi: Që do të thotë?
Naun Shundi: Që do të thotë t’i lësh të tjerët, pa të ngelur hatri, të të kritikojnë. Jo të të shajnë, por të të orientojnë duke të vënë në dukje, në radhë të parë, të metat. Jo të mirat, se pastaj zgjohet brenda vetes dëshira për të fluturuar… ju e njihni shprehjen “fluturon me pras”. (Qesh)
Intervistuesi: Cili është roli më i mirë që keni luajtur, më i vështiri dhe më pak i realizuari?
Naun Shundi: Role të këqija kam shumë, ndërsa më të mirin nuk e kam luajtur akoma.
Intervistuesi: Sapo keni botuar katër drama si autor. Kur shkruani, preferoni të jeni origjinal, të thoni me çdo kusht ato që doni ju, apo përpiqeni të bëni kompromise për të sjellë në shkrim e më vonë edhe në skenë atë që preferon spektatori?
Naun Shundi: Shkruaj se kështu më vjen. Nuk më detyron njeri. Kuptohet që nëse, unë ose autorë të tjerë, s’kemi gjë për të thënë, është më mirë të mos shkruajmë fare, ndryshe do shkruanim budallallëqe. Budallallëku është një cilësi njerëzore, që nuk i lejohet një autori. Megjithatë, mençuria e çdo krijuesi nuk matet vetëm me faktin se çfarë hedh në letër, por si lexohet nga lexuesit. Këtu lind dhe pikëpyetja ose dilema kryesore e çdo autori: kam apo jo të drejtë që përjetimet, emocionet, gjykimet, analizat dhe sintezat e mia për realitetin t’i bëj publike, duke ndikuar në një farë mënyre tek opinioni i shoqërisë?
Por unë shkruaj se kam diçka të veçantë për të thënë. Shkruaj spontanisht, kur më vjen. Por s’kam asnjë nxitim; një punë e nisur sot, mund të mbarojë pas gjashtë muajsh apo një viti. Hedh shënime, ide herë pas here e kur shoh që po merr shpirt vepra e ardhshme, atëherë ndihmohem nga zonja ime, pasi unë flas e ajo shkruan. Unë s’di ta përdor kompjuterin. Me këtë sekret ndoshta do qeshin lexuesit e rinj të revistës suaj. Jam i epokës së lapsit e letrës. (Qesh)
Intervistuesi: Pra, ju si aktor, në njëfarë mënyre i interpretoni tekstet që ia diktoni zonjës…
Naun Shundi: Jo, nuk ndodh kështu! Sepse nuk kam luajtur në asnjë prej veprave të mia. Nuk i shkruaj për veten. Kam parasysh veç personazhet, të cilët i njoh shumë mirë edhe pse s’i kam takuar kurrë në jetë.
Intervistuesi: Nga fundi i viteve ‘90, unë vija në teatër çdo javë. Pas një shfaqjeje, një spektator ju tha: “Ju ishit i vetmi që shkëlqyet në skenë”. Ju iu kthyet me seriozitet e vendosmëri: “Nuk është e vërtetë! Është e pamundur!”.
Naun Shundi: Nuk më kujtohet ky detaj, por më duhet të them se, nëse një aktor shkëlqen, nuk mund të jetë kurrë veç meritë e tij, por e gjithë ekipit. Sepse, në ndryshim nga një piktor apo interpretues instrumentist, që mund të shkëlqejnë individualisht, aktori është pjesë e një ansambli, e një arti kolektiv. Pra, varet nga regjisori, nga partnerët, nga krejt stafi mbështetës, rekuizita, skenografia, muzika, ndriçimi. Është një art shumë kompleks e nëse një nga këto gjymtyrë të teatrit nuk funksionon si duhet, është e pamundur të realizosh një rol të shkëlqyer.
Intervistuesi: Shumë shfaqje identifikohen me rolin kryesor. Mbaj mend Kadri Roshin duke luajtur Ezopin. Gjithë mbrëmjen në skenë; i mrekullueshëm! Por më vjen ndërmend edhe roli juaj te filmi “Koha e kometës”. Berberi i Princ Vidit. Dy-tri minuta prani në ekran, por aq mbresëlënëse…! Pra, disa aktorë luajnë role të mëdha, disa të vogla…
Naun Shundi: Më lejoni të perifrazoj një thënie të famshme, që e përdorim shpesh në botën e teatrit dhe të filmit: “Nuk ka rol të madh apo të vogël, por ka aktorë të mëdhenj e të vegjël”. S’po flas për veten, ju lutem, po transmetoj atë që kam dëgjuar, frazë së cilës i besoj.
Intervistuesi: Tek roli i berberit ka një afërsi të madhe mes portretit tuaj, briskut dhe fytyrës së Princit Vid. Partneri juaj i trembej më shumë butësisë suaj hileqare, apo tehut të pashpirt të briskut? Loja juaj aty është impresionuese…
Naun Shundi: Impresionuese për mua ishte të kisha partner një nga aktorët më të mirë gjermanë, Thomas Heinze. Ajo që e bënte edhe më shkëlqimtare impresionin tim, ishte fakti se ai pa ditur asnjë fjalë shqip e kishte mësuar tekstin përmendësh me një saktësi të madhe. Aksenti i huaj veç i jepte hijeshi lojës së tij. Arrita të kem një kuptueshmëri shumë të mirë me të si personazh. Po le t’i sigurojmë lexuesit e revistës suaj se nga brisku im nuk do t’i vinte asnjë rrezik, pasi ata të rekuizitës më dhanë një brisk pa teh! Do i hiqja veç shkumën nga faqet e rruara më parë.
Intervistuesi: Ju jeni rritur në ndërtesën e ish-Teatrit Popullor, më pas Kombëtar, që u rrënua. Më interesojnë ndjeshmëritë, përjetimet tuaja si fëmijë i asaj shtëpie dhe si aktor.
Naun Shundi: Disa nga ato copëza “pupulite”, pllaka tallashi të presuara, që u zgjodhën si “casus belli” për rrënimin e teatrit të ndërtuar para Luftës së Dytë Botërore, i kam vendosur në murin e shtëpisë sime. Si shenjë e atij tempulli, që u nëpërkëmb, u shemb, me shpresën se do harrohet. Por unë nuk mund ta harroj kurrë. Kur shoh ato copëza, më kujtohen me dhjetëra e dhjetëra aktorë, zërat, djersa, gëzimi, drama, duartrokitjet dhe ngrohtësia e publikut.
Intervistuesi: Shkolla e teatrit pranë ILA-së dhe teatrot në vetvete arritën në nivel të kënaqshëm cilësie; aktorë, regjisorë të talentuar, por gjithsesi të mbyllur. Dëshirat e tyre për të parë, për t’u krahasuar me kolegët e vendeve të tjera, për të parë se si punojnë ata… Ju keni qenë në Teatrin e Bukureshtit.
Naun Shundi: Ka rëndësi e vlerë të madhe, pasi çdo artist duhet të ballafaqojë vlerat, por edhe dobësitë e tij me komunitetin artistik kudo në glob. Sepse ashtu do dijë të pozicionohet më me lehtësi se ku është në sistemin e vlerave europiane e më gjerë. Veç kështu mund të vetëgjykohemi për arritjet dhe dështimet… Përvoja ime në Teatrin e Bukureshtit, një ndër më të mirët në shkallë europiane, ishte e jashtëzakonshme. Për gjashtë muaj kam jetuar në teatër, kam parë me dhjetëra shfaqje nga trupa nga më të mirat. Isha pranë regjisorit të njohur Mihail Manolesku, të cilit i jam shumë mirënjohës. Ata e kishin fituar lirinë e krijimit para nesh. Përvoja e fituar më ka ndihmuar të vë në skenë, si regjisor, rreth katërmbëdhjetë vepra, prej të cilave veç dy janë të autorëve të huaj. Të tjerat janë nga autorë shqiptarë, gjë që më jep shpresë se teksti dramaturgjik në gjuhën tonë është në rrugë të mbarë. Por kjo prirje duhet nxitur, pasi një autor shqiptar i flet shumë herë më shumë, më bukur dhe më direkt shikuesit tonë sesa një i huaj.
Intervistuesi: Pikërisht kjo dëshirë, pra nxitja e dramës shqipe, ju ka bërë që në shtëpinë tuaj të filloni ndërtimin e një teatri dhome, “Zonja e Bujtinës”? Si do jetë ky teatër, sa spektatorë mund të nxërë, sa aktorë mund të luajnë në skenë? E shihni edhe si mundësi fitimprurëse?
Naun Shundi: Po, dëshira e madhe për nxitjen e dramaturgjisë shqiptare më bëri të hap dyert e shtëpisë. Salla do mbajë rreth 40 spektatorë, ndërkohë që në skenë do të mund të luajnë maksimumi pesë aktorë. Për sa i përket pjesës tjetër të pyetjes, nuk e di deri më sot se kush është bërë i pasur me teatër. Do zoti e kam atë fat, por nuk besoj se jam një përjashtim aq fatlum! Teatri për mua është çështje pasioni dhe vetëm pasioni.
Intervistuesi: Në vitin 1985, direkt nga Teatri Popullor ju shkuat në Tropojë. Shpesh e keni përmendur si një nga përvojat tuaja më pasuruese. Mund të na thoni diçka më shumë?
Naun Shundi: E konsiderova si një aventurë për të shuar etjen time njerëzore për të jetuar diku tjetër. Fati im i madh qe se atje gjeta njerëz të mrekullueshëm. Bashkëjetova e bashkëpunova me ta. Ishte një ambient shumë mikpritës. E kam ndjerë veten mes miqsh të mirë.
Intervistuesi: Ju falënderoj shumë!
(Shkëputur nga Revista Letrare – Verë 2022)
