(Hijet)
Gjithçka filloi me spastrimin e kukullave më të vjetra, me të cilat ia kishim filluar. Shumica e vështrimeve të tyre ishin dëshmi e asaj që në të vërtetë kishte ndodhur ndërmjet meje dhe Zhozit. Por këtë pak kush e dinte. Këta, si të thuash, ishin dëshmitarët e parë që mund të rrezikonin daljen në shesh të veprimeve të mia. Ndaj edhe duhej të zhdukeshin menjëherë. Por kishte edhe personazhe të reja, të cilat nuk i përshtateshin frymës së re që po përpiqeshim të sillnim në traditën tonë. Të gjitha i dogjëm. Zjarri përfshiu edhe pjesën më të madhe të dekorit. U dogjën pyje dhe kodra të panumërta prej kompensate. U zëvendësuan me një tip fortifikimi, që quhet bunker. U militarizua krejt rekuizita jonë me armatime të rënda prej kartoni. Kostumet u thjeshtëzuan në xhaketa dhe pantallona ushtarake treçerekëshe, të prodhuara në Kombinatin e Tekstileve “Stalin” në Tiranë apo Kombinatin e Tekstileve “Mao Ce Dun” në Berat.
Veç t’i shihje fytyrat e kukullave të reja. Pa qime ndër faqe. Zëvendësuese të burrave të vjetër me mustaqe. Humbaba filloi t’i derdhte ato me sy gjysmë të mbyllur dhe buçkat e faqkave si mandarina. Madje edhe Zhozi mori një pamje krejt tjetër mandariniste. Të shtypura në profil, kukullat gjithë-gjithë çfarë u kërkohej të bënin ishte përftimi i hijes. Pas bezes së bardhë ishte përherë i pozicionuar prozhektori. Kukullat parakalonin përpara ekranit në radhë. Hija e tyre gjigante shpërfaqej në sfond. Shikuesit i ngulnin sytë në ekranin e improvizuar shumë kohë më parë se në jetët e secilit nga ju të hynte televizori.
Sa më tepër ndryshonte Zhozi, aq më tepër ndihesha i epur për ndryshim. Kënaqesha dhe ndihesha krenar që baba tashmë i plakur po e lëshonte drejtimin e trupës gradualisht në duart e mia. Unë isha biri i babës. I vetmi trashëgimtar që po e kuptonte se baba po humbte dalëngadalë.
“Jam krenar për ty!”, më thoshte. “Jam i qetë që po e lë traditën e trashëgimisë lindore në duar të sigurta!”.
Këto ishin fjalët e fundit përpara se të vdiste natyrshëm. Sepse baba ishte një titan i shëndetshëm, që nuk vuante nga asnjë sëmundje trupore. Përveç sëmundjes së sheqerit. Edhe kjo ngaqë ishte një personalitet shumë-shumë i ëmbël me spektatorin. Por, Ora për të vdekur ia behu. Çasti i ikjes erdhi. Pas asaj grime humbi baba. Kufiri i ndarjes midis “Tokës së Trashëgimisë Lindore” dhe “Tokës së Ëndrrave Perëndimore” ishte i hapur. Në një kohë kur tradita e kukullaizmit daton që prej mëse katër mijë vjetësh. Ja tek po ta përsëris edhe njëherë se Humbaba… Vetëm Ai. Ah ti! Ti. Lexues i ri. Nuk ke si ta kuptosh çfarë strategu ishte Ai! Ati mundi të riinterpretojë dhe të ringrejë në skajet më të larta Teatrin e Kukullave. Artin e Trashëgimisë Lindore që kishte mbërritur pas këtij çasti në kufirin e Ëndrrave Perëndimore. Me një origjinalitet të papritur shumë e shumë kohë më parë se Aktorët e Skenës të shfaqeshin me Aktrime Teatrore. Ati dhe Arti. Ishin e njëjta gjë. Ati ishte vet Arti. Arti mishërohej tek Ati.
(Hiri)
Si të mos mjaftonte vdekja e babës, ato ditë, një rrufe e shkëputur prej Qielli depërtoi mistershëm nga deriçka e hapur e Minares, që i rezistonte kryelartë, si halë peshku, syrit të gjithkujt. Prej aty, si një ortek zjarri, një Orbe, gurrë përvëlonjës, u rrokullis nëpër shkallaret spirale, duke fituar shpejtësinë zhbiriluese të një përdredhësi gjigant, duke depërtuar drejt e mbi perdet e kuqe të kadifenjta, që e përcollën zjarrin brenda tempullit, të shndërruar që prej një kohe të gjatë në teatër kukullash. Hataja që ndodhi ishte edhe më e tmerrshme se vetë vdekja. Aq sa me plot gojë detyrohem të them se vetëm pas asaj katastrofe, baba humbi plotësisht në të gjithë kuptimin e fjalës.
Vetëm muret e tempullit ngelën të paprekura nga ajo zjarrmori e paimagjinueshme. Flaka përfshiu krejt trupën, dekoret, rekuizitat, kostumet, shikimet e përhumbura të kukullave dhe trupin e pajetë të babës. Tek e fundit, pyes veten, në fund të fundit: “Ç’ishte ky mallkim?”.
Pasi zjarri shkrumboi gjithçka, aty ku fillonin hamendjet, rrëfimi im nuk do të ishte asnjëherë i njëjtë si më parë. I kisha përshkuar rreshtat e mësipërme, në kolonat e të cilave pati kaluar fëmijëria, rinia, burrëria ime, fillesat dhe vijueshmërinë e traditës sonë, sukseset dhe ndryshimet e nevojshme, para dhe pas skenën, pothuajse, pa asnjë presje. Po. Po. Për presjet, shenjat e pikësimit e kam fjalën. Nuk kam përdorur në rrëfimin e mësipërm shumë të tilla. Njësoj si të përshkoja “The Waste Land”, zonën neutrale, që ndan dy kufijtë midis “Tokës së Trashëgimisë Lindore” dhe “Tokës së Ëndrrave Perëndimore”. Pa e parashikuar se fundi nuk do kishte fund asnjëherë, në fund të fundit, për aq kohë sa do të kaloja nëpër djerrinën asnjanëse, të mbushur me tabela ku shkruhej “Zonë e Lirë” apo “Zonë e Ndaluar”.
Zjarri do të kalonte këndej. Zjarri nuk do të vononte. Ai veç kishte pritur Orën të mbërrinte. Të shkrumbonte, t’i shkrumbonte, të shndërronte, t’i shndërronte të gjitha në Hi. Një hi i hirtë, ku nuk mund të gjeje se ku kishin përfunduar mbeturinat e trupit të djegur të babës. Gjithçka ishte njëtrajtësuar në humbje dhe nuk kisha më tej ç’të humbja nga humbja, veç të shpëtoja trupin gjysmë të djegur të Zhozit, për të mos humbur. Të vetmen gjë që e mendoja si shpresë dhe me atë të rendja i tmerruar në lumë.
I lumi Lumë na mori dhe na përplasi andej-këndej, duke na pështyrë detrave.
(Gaforre dhe marioneta)
Ranishte e gjerë dunatike përshkonte brigjet e thata ku lum Lumi na nxori. Fije bari nuk kishte. Në rërë nuk mbin asgjë. Rëra është tokë e vdekur (waste land). Aty mund të ushqehesh vetëm me atë që Deti të jep. Nuk qaheshim nga ushqimi. Këtu kishte bollëk të jashtëzakonshëm. Peshq të llojeve të ndryshme edhe fruta deti. Karavidhe, midhje, sepje, kallamarë, aragosta e, mbi të gjitha, gaforre të panumërta. Mund të quhej ndryshe “Bregdeti i gaforreve”.
Zhozi, që nuk kishte parë gaforre me sy, i shihte e mahnitur lëvizjet e tyre shumëkëmbëshe. Në një nga ato vështrimet e saj, që të linin pa gojë, kuptova se ajo dëshironte një fëmijë nga unë. Nuk e kisha çuar ndër mend një gjë të tillë. Për të parën herë, tash që pleqëria me sa dukej po më trokiste në prag. Këtu kuptova se koha ishte tamam që të bëhesha baba si baba im. Vdisja nga dëshira që edhe ky Akt i fundit të më njëtrajtësonte me Timonierin Humbaba; Strategun e udhëtimeve të mia; Pishtarin tim. Që të bëhesha tëpkë, njësoj si ai. Si? Qysh? Tek? Zhozi ishte kukull. Një kukull nuk mund të lindë fëmijë.
Filluan të më sëmbonin në tru pikëpyetje, që gjer në atë cak as që i kisha shkuar ndërmend përgjatë gjithë jetës sime paqësore të njëtrajtshme si kukullaxhi. Kush kishte qenë nëna ime? Si nuk e kisha ndeshur asnjëherë më parë? A ishte qenie njerëzore? Apo kishte qenë njësoj si Zhozi, një kukull e pagojë, zëhumbur, hije, hi? Përse Humbaba nuk më kishte folur asnjëherë për të? Dhe si nuk e kisha ndier nevojën ta pyesja se nga kisha ardhur në këtë botë magjike? E vetmja gjë që dija ishte se kisha lindur në vitin 1967. Në po të njëjtin vit kur njerëzimi kishte realizuar transplantimin e parë të zemrës. Kisha lindur nga një dekret i posaçëm. Por ç’ishte ky dekret? Kush e kishte lëshuar? Kush e kishte firmosur miratimin e tij? Kishte ardhur nga Lart? Apo nga Poshtë? Si nuk kishte depërtuar asnjë Presje e vetme si fije bari në prozaiken histori të shkruar të një jete që ishte vetë jeta ime? Përse nuk mbarte gjelbërim ranishta? Përse Lumi përshkon hapësirat thjesht për të përfunduar në Det? Qysh, kaq shumë rrugë, për të përfunduar në një Bregdet Gaforresh? Përse kaq shumë gaforre? Gaforre?
Instinkti m’i ringjalli përsëri shpresat. Kukullat e Hijes kishin qenë një rrugë e gabuar, e pranoj, me një përkatësi shumë të dyshimtë për të mbajtur një teatër kukullash së bashku me traditën lindore të gjallë në këmbë në këtë bregdet ëndrre ku kishim përfunduar, Këtu në perëndim.
Ndryshimi ishte pjesë e imja, që më bënte vazhdimisht ta mbaja nën tundim publikun. Shikuesit e këtushëm kërkonin gjëra të reja gjithmonë në lëvizje. Në lëvizje të shumanshme. Ndaj dhe shpëtimi im ishte Gaforrja. Kukullat duhet të lëviznin njësoj si ato për të qenë të suksesshme në një botë që popullohej nga ëndrrat e tregut. Fillova nga zeroja të rindërtoja gjithçka nga e para. Shkallë pas shkalle rivinte në syrin e shikuesit: trupa, dekori, rekuizitat, efektet skenike, kuintat (me perde Blu, me perde Rozë), gjithçka e ideuar saktësisht me paramendim, në sajë të modelimit tim origjinal qyshkur. U bëra marjonetisti më i vetëpërsosur Këtu. Njëshi i atyre që pretendonin se ishin Njisha. Humbaba do të ishte krenar për mua. Do të doja që biri im krenar në të ardhmen të të thoshte ty shikues i nderuar i teatrit të kukullave të njëjtat fjalë që unë thosha dikur për babën tim:
“Ati im. Dora vetë Ai. Ah ti! Mosbesues njeri. Ti nuk ke si ta kuptosh çfarë strategu është Ai! Ati im, riinterpreton dhe ringre përherë, në skajet më të larta, Teatrin e Kukullave. Artin e Trashëgimisë Lindore, që po kapërcen kufirin e Ëndrrave Perëndimore. Shumë kohë më parë se Aktorët e Skenës së sotme të shfaqen me Aktrime Teatrore. Ati dhe Arti. Është e njëjta gjë. Ati është vet Arti. Arti mishërohet tek Ati.”
Por, trashëgimtari, biri im, ende nuk ekziston. Zhozi po çmendet që ta ketë në bark. E vetmja zgjidhje, pasi e kisha shndërruar vetë Zhozin nga një Kukull Hije në Marionetë, ishte t’i qepja fort një gaforre vocërrake brenda barkut. Dhe ashtu bëra. I futa në trup një gaforre, të gjallë, që nuk reshte së lëvizuri. Ia qepa pazgjidhshmërisht të gjitha cepat e kostumit, në mënyrë të atillë që mos të kishte se nga të dilte dhe Zhozi të kënaqej gjithë kohën, duke menduar vazhdimisht se mbart në barkun e saj trashëgimtarin tonë të ardhshëm.
(Përpjekja e fundit)
Popullariteti i marionetave dhe fama ime si marionetist më shtynë në hulumtime dhe kërkimin e rrugëve të reja të Shprehjes. Jo më tepër për sa i përket pasionit tim për t’u shprehur, gjë e cila nuk më mungon, por sepse me këtë mënyrë shihja rrugën e vetme për t’u bërë jashtëzakonisht i pasur. Para. Pare. Zhutra. Love. Më duhej të fitoja para me thasë tashmë që po e ndieja se po plakesha dhe njëkohësisht do të kisha një trashëgimtar të ri, i cili do të trashëgonte edhe tregun. Një bir, të cilit do t’i lija krejt trashëgiminë time të trashëguar. Lovet. Zhutrat. Paret. Kështu që ia bëra të ditur Zhozit se do të nisesha drejt e në Birmani. Thonë se atje i komandojnë me gjashtëmbëdhjetë tela marionetat. E pabesueshme, hë! Dhe të mendosh se është një kukullaxhi i vetëm që duhet të kryejë gjithë ato lëvizje. Një mjeshtëri e vërtetë. Apo jo? Po më jepej kjo mundësi. E pse mos të udhëtoja drejt Lindjes së Largët? Pse mos të sillja ndër ju traditën e gjashtëmbëdhjetëtelëshit? Prej brigjeve të Gjirit të Bengalit. Rrethuar nga deti Andaman. Këto lloj kukullash janë në vetvete shprehja më kulmore e Artit të Kukullaizmit. Një prirje legjitime drejt modernizmit. S’më mbetej tjetër veçse edhe njëherë, ndoshta për të fundit herë, të nisesha nga “Toka e Ëndrrave Perëndimore” drejt “Tokës së Trashëgimisë Lindore”. Dhe u nisa.
Nuk e kisha menduar kurrë se do të ndeshesha me aq e aq vështirësi. Rruga për në Mayanmar nuk kishte të sosur dhe sa më tepër i afroheshe, aq më e largët bëhej.
Ma shton imazhin e gënjeshtërt edhe kjo shkretëtirë e pafundme ku shtegtoj pafundësisht. Ku Dielli ta pjek lëkurën. Ku Deti i tërhequr që prej mijëra vjetësh nuk ka ndërmend të rikthehet një Ditë. E etur, pa Lumenj, kjo hapësirë vdekjeprurëse ta mpin mendjen dhe në të mund të shihje gjithçka që nuk ekziston. Ose që lind, jeton, vdes, po Këtu; brenda parapërfytyrimit tënd të tunduar nga etja. Nga etja për para. Nga etja për tregje të tjera fitimprurëse, që lëvizin botën mbarë.
I etur kërkoja një pikë ujë të vetme. Dhe i vetmi send që gjeta, ishte një shishe Coca-Cola. ‘Koka e Kolës’ ishte, si të thuash, shpëtimi im. E ndoshta shpëtimi i “Generation Pepsi-Cola”?!
Një shishe e hedhur në shkretëtirë, e boshatisur jo gjer në fund, përfund barkut të saj, mbante shpresën më të fundit të përpjekjes së fundit, në fund të fundit, për të mbijetuar së fundmi. U zhyta brenda saj me një frymë, duke thithur me buzë të etura pjesën e lëngut freskues që kishte mbetur për mua. Dhe ky ishte gabimi im i vetëm, që nuk ja fal vetes! Një Dorë e padukshme, jo si ato që komandojnë Kukullat e Dorës, por si ai trupi i rrumbullakët i hapësirës, i zbritur nga Lart, që Poetët në gjuhën e tyre të zgjedhur magjikisht e thërrasin Orbe, e vulosi shishen dhe unë u gjenda përjetësisht i kapur në grackë.
Është e pamundur të dal jashtë prej Këtu. Më duket sikur kam një jetë të plotë që jetoj Këtu. Me sy të përlotur, Këtu, më vjen ndërmend e gjithë jeta ime. Humbaba. Kukullat e Dorës, Kukullat e Shkopit, Kukullat e Hijes. Marionetat, Zhozi, që kujton se është shtatzënë, që më pret të kthehem pranë saj. Ah, ç’gabim i pafalshëm që ia qepa atë gaforre të mallkuar në bark, duke mos i lënë asnjë cep daljeje! Kështu Zhozi ka për të marrë fund, sepse krijesa që mban në bark do të qelbet dhe karriera e Zhozit do të digjet si hiri, do të thërrmohet si rëra, shumë shpejt. Më shpejtë se koha që do të më duhet për të mbërritur në Birmani dhe riinterpretuar një Zhozi të re, të hatashme, me gjashtëmbëdhjetë lëvizje mahnitëse, që do t’ju hipnotizojnë. Më shpejt se koha e panjohur e qëndrimit Këtu, brenda kësaj shisheje të mallkuar, ku nga mërzia kam filluar ta mbush krejt trupin tim me tatuazhe. Figurina të panumërta që më mbulojnë nga koka te këmbët.
Askush s’ka për të më njohur më. Sepse kam ndryshuar. Për kaq e kaq Orë askujt nuk i bie rruga këndej dhe kjo më ka mbushur plot mllef e urrejtje për fatin tim. Megjithëse ndjekësit fanatik të teatrit të kukullave, në mbarë botën, ata që më njohin, edhe ata që vetëm kanë dëgjuar të flitet për legjendën time, do të pyesin me kureshtje:
“Ku u zhduk mjeshtri i marionetave? Ku gjendet tash, Tani i Shejt?”.
E di. E di se kam edhe kundërshtarë, të cilët pa ngurrim nuk reshtin së nëmuri:
“Mos e luaj Shejtanin nga shishja!”.
Xheloz. Ata. Duan të më shohin të rrënuar nga kjo përpjekje e fundit. Por nuk lodhem të shpresoj se një ditë, një tjetër i etur si unë, rastësisht do kalojë këndej, do ta hapë shishen, sa për të shuar etjen, duke bërë ndoshta aksidentalisht realitet përpjekjen time të fundit. Dhe atëherë do të jetë krejt ndryshe. Besomë!
Gjer kur do të vazhdoj të pres Këtu? Nuk të vjen keq për mua? Po më merret fryma. Po më erren sytë! Mos nguro, o kalimtar i etur! Hajde, hape shishen…
Si? Ti nuk më beson? Me të gjitha forcat jam përpjekur veç për ty dhe bijtë e tu.
Ende nuk më beson?
Hape pra shishen dhe vetëm atëherë do të më zësh besë.
