“S’i kisha më shumë se shtatëmbëdhjetë vjet. Isha e bukur, thonë, dhe mbaja emrin e stërgjyshes. Gratë e Jugut mbanin emra perëndish dhe shenjtoresh. Turku nuk kishte mundur të bënte dot vend viseve tona e as të na i ndërronte emrat dhe gjuhën.
U ngrita si çdo ditë, pa gdhirë. Motrat i lashë në gjumë. Ishin të vogla. Duhej të nxirrja dhitë në kullotë. Dielli i sapolindur nga maja e malit të Çikës ende nuk dukej mbi det. Mbi të binte e zbehtë hëna. Kishte mëngjese që i shihja të dy bashkë, edhe diellin, edhe hënën. Toka lëshonte erë sherbele dhe rigoni. Dhitë i njihnin vetë shtigjet e kullotës. Ndërsa unë zija cak buzë pishave dhe fërkoja duart me rigon mali, i vetmi parfum natyror i asaj kohe. Era e detit përhapte gjithkund erën e luleve të limonit. Sytë këndelleshin në hapësirën blu përballë pishash. Sa herë rrija ashtu ulur a shtrirë, më kujtohej një këngë, ndër të vetmet që mbaja mend të këndohej edhe nëpër gëzime. Sepse më shumë në ato vise dëgjoheshin britmat e vajtojcës së fshatit, që ia fillonte vajit kur kishte mort, nga maja e një shkëmbi, e ajri e përhapte aq sa të dëgjohej kuja në çdo shtëpi majë shkëmbinjve të tjerë. Por atë këngë e kisha ndër veshë dhe, sa herë ashtu, kur vështrimi më paqtohej mbi livadhet buzë detit, e këndoja si nën buzë: “Pranvera po vjen…”. Edhe pse këndohej nëpër gëzime, gëzimi nuk ia zinte vendin krejt dhimbjes, sepse vargu më i përsëritur i këngës ishte vajtim për fatin e vajzës që “pret, e mjera, pret”… atë fat pata edhe unë: një vajzë e mjerë, që prisja gjëmën time. Ishte kohë lufte. Atyre shtigjeve kishin filluar të kalonin komitë, por edhe ushtarë të huaj. Dhe dikush prej tyre ma bëri gjëmën. Kur u err e dhitë u kthyen, isha e mbuluar në gjak. Deti ishte larg, shihej vetëm dielli që varej mbi të si portokall i shtrydhur. Edhe unë përpëlitesha me shpirt të shtrydhur. Humba ndjenjat dhe s’u ktheva dot në shtëpi; më gjetën dy burra, që nuk i kisha parë kurrë, më mbuluan me batanije, më hipën në një kalë, më çuan në një fshat tjetër disa male larg dhe më futën në një ahur të gurtë, disa metra larg një shtëpie të rrethuar me qiparisa. Isha vajzë e përdhunuar. Kanuni i Labërisë ishte i pamëshirshëm në këso rastesh. Nuk duhet të jetoja më, sepse fshati nuk mund të rronte me turpin e çnderimit para syve. Askush nuk do të donte të martohej me mua. Duhet të më vrisnin. Kush do më vriste? Si do më vrisnin? Me plumb pushke? E lusja Zotin të më fusnin në një thes me gurë nga ata të malit të Çikës e të më hidhnin në detin tim. Mbi shkëmbinjtë e të cilit nuk e dija se paskësha pritur bashkë me çnderimin edhe vdekjen.
Në fillim të shtegut për aty, vendin e ruante dikush me pushkë. Askush nuk më foli. I mora me mend vetë ngjarjet. Nuk do të më vrisnin. Do të më linin aty derisa të gjendej mundësia të më degdisnin kushedi se ku.
Misërniken ma hidhnin nga dritarja e po ashtu qypin e ujit e varnin në një litar dhe e ngrinin po me litar. Përtokë ishte një dyshek me kashtë e sipër tij një velenxë më lesh dhie, që më shponte e ma shtonte edhe më shumë sikletin. S’mund të flija as natë e as ditë. Koha e kishte humbur kuptimin. Më merrte malli për motrat, për vëllezërit, për nënën. Ku ishin? Pse nuk vinin të më shihnin? Si do ta duronin zhdukjen time? Nuk e dija më se kur ishte ditë dhe kur ishte natë… dhe as nuk e dalloja dot dhimben e trupit nga ajo e zemrës. Një ditë që më nxorën nga ajo bincë…; nuk duhet të kisha ndenjur shumë atje brenda, edhe pse m’u duk sikur ishte një jetë e terë. Dy burra të tjerë më larguan prej aty, më hipën mbi gomar dhe kafsha mori rrugën e Qafës së Vishës përpjetë. Nuk folën as edhe një fjalë të vetme me mua. Njëri nga ata përmendi emrin e babait. U drodha. E kuptova se nuk do t’i shihja më kurrë njerëzit e mi. As nënën, as babanë, as vëllezërit e as motrat. Më vinte ndërmend fati i vajzës së valëve, si të ish fati im, i kënduar në atë këngë: “Tjetër botë më pret, e mjera; tjetër botë më pret”. Pas orësh e orësh udhëtimi mbërritëm në qytet. Isha e rraskapitur. Pse nuk më futën në thes e të më hidhnin më mirë në det? Ishin kohë të trazuara, kohë luftërash. Më çuan në shtëpinë e një doktori… sytë e mi nuk kishin parë kurrë të tillë shtëpi. As në ëndrra. Kati i parë ishte shtruar me pllaka të bukura me ngjyra, që dukeshin si peizazhet e vjeshtës mbi det. Pastaj ca shkallë druri në ngjyrë të errët të ngjisnin në katin e dytë. Të gjitha dyert, që zonja e shtëpisë u thoshte “studio”, ishin të mbyllura. Në hollin e katit të dytë ishte një tavolinë prej druri arre, e madhe, sa mund të flinin mbi të katër veta lirshëm. Aty shtrohej dreka. Trapezaria, i thoshin, dhe në qoshe të hollit një shkallare e ngushtë të çonte në papafingo. Aty ishte një kthinë me krevat e dyshek, me jastëk e batanije të butë. Aty do flija unë, siç më tha zonja. Do kujdesesha për pastrimin e shtëpisë. Në papafingo ishte një dritare e vogël, përballë saj shihja kambanoren e një kishe. Ishte ndryshe nga kisha e vogël e me gurë e fshatit tim. Ndërtesa ishte e madhe, me dritare të larta e me harqe. Zonja e shtëpisë më tha se ishte kishë katolike dhe se ishte ndërtuar në fillim të viteve 1900. Nga dritarja e vetme e papafingos shpesh shihja në oborrin e kishës ca vajza të reja sa unë, me shami të zezë e mbi të një shami të bardhë borë në kokë, me fustane të gjata, deri në fund të këmbëve, përfund të cilit iu shiheshin këmbët e zbathura në sandale. Zonja e shtëpisë më tha se ishin murgesha, se kishin vendosur të mos martoheshin kurrë, se rrinin aty me njëra-tjetrën dhe i shërbenin Zotit. Në atë gjendje që isha, i lakmoja shumë dhe shpesh mendoja se si mund të bëhesha dhe unë si ato.
Më duhet të ngrihesha shumë herët e të filloja punët e pastrimit të asaj shtëpie të madhe. Dhe që në pikë të mëngjesit, pasi zotërinjtë, babai mjek dhe i biri avokat, e kishin pirë kafen, aty vinin shumë njerëz. Zonja e fliste edhe gjuhën time. Të zotët e shtëpisë, po ashtu. Të parët e tyre, si më tha zonja, në fillim kishin ndenjur në një fshat aty afër buzë detit, pasi kishin ardhur shumë e shumë vjet më parë nga Greqia. Ishin njerëz të shkolluar, por edhe të mirë, se u ndihmonin edhe të varfërve. Mua s’më mungonte asgjë, por shtëpinë e tyre e laja me lot. Më mungonin njerëzit e mi, shtëpia ime, deti dhe shkëmbinjtë me erë rigoni dhe sherbelë. “Harroji njëherë e mirë, atje ti mund të shkosh veçse e vdekur.”, – më tha zonja e shtëpisë. Dikur, nga lotët e mi, zemra iu thye dhe falë saj, a mbase njohjeve të zotërisë, fati im ndryshoi kur më dërguan në një qytet të largët, në një kishë të vogël, buzë një liqeni. Por pesha e kryqit nuk m’u hoq nga shpina kurrë; as gjyshit tënd, që e vranë dy vjet pasi u bëmë me djalë; as babait tënd, që e torturuan burgjeve dhe internimeve. E kushedi, s’do të të hiqet as ty, more bir, edhe pse duket sikur kohët kanë ndryshuar.”.
Ai heshti gjatë pasi mbaroi rrëfimin e së gjyshes. “Ishte rrëfimi i parë dhe i fundit për jetën e saj. Po ta besoj ty”, – më tha, – “pikërisht këtu, ku e solla për t’i plotësuar dëshirën e fundit: t’i mbyllte sytë në këtë vend mbi det, ku kishte varret e njerëzve të saj, nga të cilët u nda së gjalli e nuk i pa më kurrë.”. Këto fjalë m’i tha me zë disi të mekur dhe pastaj thirri emrin tim. Në fakt jo, nuk më thirri mua, se nuk më pa këtë herë në sy. Vështrimin e kishte nga qiparisat mbi det. Atëherë e besova se ishte vërtet emri i asaj gruaje, i së gjyshes, a mbase edhe ndonjë ngjashmëri a rastësi tjetër, që e hodhi në krahët e mi.
Shkëputur nga libri “Kambanat e së dielës”, ky fragment pasohet edhe nga tri fragmente të tjera. Libri është konceptuar në katër tregime të gjata, ku secili ndahet në katër të tjerë.
Be First to Comment