Ditën kur linda, ishte e shtuna e një shkurti të akullt dimri, ora gjashtë e pasdites. Erdha në këtë botë në odën e vogël të një shtëpie shumë të vjetër, nga dritarja e së cilës, në manin përballë, më vonë do të shihja të shtrirë gjerë e gjatë një gjarpër, që, sipas lokes sime, ishte rojtari i shtëpisë. Lokja thoshte se në lindjen time e kishte ndihmuar edhe Sheh Dauti, që kishte një teqe për të cilën kishte dhënë prova. Ajo rridhte nga fisi i tij dhe i ishte lutur që të vija në këtë botë me këmbë e me duar, të mos isha sakat.
Një ditë, edhe pse fshatin e kishte mbuluar bora, dhe rrugët ishin të rrëshqitshme, sidomos në mëngjes prej ngricës, lokja i kishte kërkuar leje gjyshit për të shkuar te teqeja e Sheh Dautit, që të linte diçka te varret e mira e t’u lutej që nusja e Forcimit, tim ati, të kishte lindje të mbarë të djalit. Gjyshi e kishte parë me qesëndi dhe i kishte thënë:
“Merr një djalë me veti e shko kur të dush, por një gjë s’e mora vesh, se e ka djalë kush të tha ty? S’e di ajo që e ka në bark se çfarë e ka dhe e ditke ti!”.
“E di, se e kam pa n’andërr”, ia kishte kthyer lokja dhe kishte ikur në teqe, te varret e mira të bablokëve. Sheh Dauti kishte dhënë prova si sheh i fortë. Ai kishte ndalur zhurmën e Drinit të Zi, kurse shehlerët e tjerë kishin mbajtur prush në shami pa u djegë shamia, kishin shterur ujin e puseve ose e kishin ngjitë përpjetë derisa ishte derdhë në grykë si krua. Lokja thoshte se Sheh Dauti kishte lëvizur prej vendi shtratin e një lumi, por ajo kishte pasur frikë për atë që duhej të bënte pas lindjes sime, të ma priste kërthizën me brisk!
Edhe nëna ime kishte marrë të gjitha masat e nevojshme që të lindja shëndosh. Edhe pse ishte me barrë, ajo kishte vrarë një gjarpër jashtë shtëpisë dhe kokën e tij e mbante të fshehur midis gjinjve. Ajo nuk e prekte gjarprin e shtëpisë në man, edhe pse kishte frikë se ndonjë ditë mund të më hynte në odë, por gjarpërinjtë e tjerë po, se me kokat e tyre mbronte veten dhe barrën nga magjia. Ishte zgjuar në mëngjes, me barkun e fryrë, për të vijuar ritualin e përditshëm të punëve të shtëpisë, si nusja e djalit të madh të një shtëpie me gjashtë vëllezër dhe dy motra, por, kur kishte çarë dru në oborr, kishte menduar të më mbronte mua, ndaj dhe drurët i kishte këqyrur me kujdes para se me i pre, se mos kishte futur në to ndokush ndonjë lëmsh penjsh të kuq. Sherja, gruaja e kushëririt tonë, Seferit, dihej se ishte magjitore, u bënte keq njerëzve dhe bagëtive vetëm me të pame. Nëna dhe lokja e merrnin me të mirë Sheren me sy të këqij dhe fytyrë thatanike, me mollëza të dala dhe trupin gjithë kocka, a thua se nuk ushqehej fare, ndërkohë që ime më dhe lokja i jepnin shpesh të hante. Ato nuk ia ndanin sytë lëvizjeve të syve dhe gjymtyrëve të saj: ku shihte, çfarë prekte.
Asnjë pe i kuq nuk kishte gjetur nëna në turrën e druve. Kur kishte ndezur sobën, e kishte trazuar mirë hirin dhe ishte e sigurt se atë ditë s’kishte gjetur asnjë tub të dyshimtë leckash të futura fshehurazi në hi. Pasi i kishte bërë kafen babait dhe gjyshit e kishte larë mirë e mirë ibrikun e kafesë, kishte fshirë odat e pashtruara. Pasdite kishte marrë një bri, një fuçi e rrumbullakët druri e shtrënguar me rrathë metali, të cilën ajo e lidhte me tërkuzë në shpinë kur ulej në gjunjë, pastaj e ndihte një grua tjetër a fëmijë të ngrihej në këmbë, dhe me të në shpinë shkonte të mbushte ujë në anën tjetër të luginës, anash së cilës ishte shtëpia jonë. Pastaj prej atje, dalëngadalë, me njëzetë kile ujë në shpinë, ajo kishte ngjitur maloren në shpat, nëpër një rrugë, deri në krye. Sapo e kishte lëshuar brinë përtokë, kishte nisur t’i dhimbte barku. Kishte vajtur menjëherë brenda, te dhoma e madhe ku zakonisht flinin të pamartuarit, dhe i kishte thënë lokes:
“Oj nanë, hajde shpejt se erdhi koha!”.
Kishte ikur menjëherë në odën e vogël, ku kishte mbyllur perden, kishte vënë në sobë një çajnik me ujë, ku kishte futur një brisk rroje, me të cilin lokja duhej të provonte tmerrin më të madh të jetës së saj: të më priste me brisk kërthizën. Pastaj kishte shtruar menjëherë një batanije përtokë dhe një plaf të hollë të bardhë përsipër dhe ishte shtrirë, pasi i kishte bërë të gjitha gati, se e dinte që lokja ime prekej shumë. Lokja kishte nisur menjëherë të shqetësohej, ngaqë nuk e dinte nëse do të gjente guximin të më priste kërthizën, madje kishte nisur të qante:
“Nuk ja pres dot”, thoshte, “më rrëqethet trupi, o e njera unë” (ajo e shqiptonte me “n”). Kishte nisur t’u lutej me zë të lartë bablokëve, engjëjve të teqes ku ajo ishte falur kur kishte qenë vajzë, “hej, Zot i madh e bablokë!”.
Duke më lindur, nëna ime i kishte treguar si ta bënte.
“Është shumë e lehtë”, i kishte thënë, “a mos do ta bëj unë? Thjesht e dezinfekton briskun në ujë të vluar, e zgjat kërthizën, e lidh nyjë afër barkut, por jo ngjitur, e pret dhe kaq”, por s’i dukej kaq e lehtë lokes se.
“Eh, e njera unë, si t’ia bëj këtë djali!”.
Udhëzimet e nënës ishin të përpikta, lokja nxori briskun nga uji që vlonte dhe me ndihmën e të madhit Zot dhe bablokëve ma preu, ma lidhi kërthizën dhe kur infermierja erdhi, gjithçka kishte përfunduar. Unë kisha ardhur në jetë te oda e vogël, në mes të shtëpisë së gjatë, të vjetër, ku jetonin im at dhe ime më, bashkë me tre vëllezërit e mi më të mëdhenj dhe tani edhe me mua. Aty kishte një krevat të madh bashkëshortor, sënduk të madh anash tij, një komodinë, hapësirën për shekat, disa enë druri të rrumbullakëta, që rrinin pingul (jo si brija në shpinën e nënës time), që përdoreshin për të mbajtur qumësht, djathë, turshi ose rrush. Nga dritarja e vogël me hekura, me pamje nga oborri, dukej trungu i madh i manit të bardhë dhe degët gjigante, që zgjateshin deri mbi çati. Prej aty, shpesh shihja në trungun e manit një gjarpër më të gjatë se një metër. Shtrihej aty, si duket për të fjetur, dhe bëhej njësh me trungun. Unë e shihja shumë mirë, por, siç duket, nuk e shihnin të tjerët, kurse ai nuk trazonte askënd.
Më mbështollën me pelena të bardha dhe më shtrinë në shtrat. Nëna me loken siguroheshin që të isha sa më i mbuluar, jo se infermierja ishte sykeqe, por nga çasti në çast mund t’ia behte Shere magjitorja, për të na uruar, sigurisht, shumë e gëzuar që nuk kisha lindur sakat, por jeta ime ishte në rrezik nga sytë e saj. Kur ajo erdhi, nëna dhe lokja i ndenjën te kryet dhe gati me urdhër nuk e di se sa herë i kishin thënë: “Bëja marshallah! Bëja marshallah!”, por nuk dihej se sa fort i kishte shqiptuar fjalët magjitorja kur kishte thënë “marshallah”, sepse, kur ajo iku, nëna kuptoi se nuk kishte qumësht. Gjirin e kishte hem të fryrë e hem të tharë, por lokja i dha me pi nga një shishe me ujë të mirë nga teqja e Sheh Dautit dhe, pas kësaj, qumështi i erdhi menjëherë. Nuk ishte nevoja që nëna të ngrihej që me natë (para se të ngrihej qoftëlargu) dhe të shkonte t’i lagte gjinjtë me ujin e mullirit në krye të fshatit. Pija qumësht derisa ngihesha, flija shumë gjumë, qaja rrallë, edhe pse djepin tim e linin në odë dhe harroheshin pas punëve që nuk sosnin të një shtëpie të madhe.
Një ditë, djepin tim e kishin lënë te oda e madhe e miqve, ngjitur me timen. Aty dyshemeja ishte e shtruar me dërrasa dhe qilima. Jashtë në oborr ishte një man i madh i zi, prej degëve të të cilit mund të shihje nga dritaret djepin. Atë ditë, kur ime më kishte zgjatur kryet në dritare, para se të hynte brenda, kishte parë te dera një gjarpër. Pikërisht atë gjarpër, që më vonë unë do ta shihja nga dritarja e odës sime të vogël në trungun e manit të bardhë. Fytyra e saj ishte bërë e bardhë si gëlqere. “Oh, nanë” kishte klithur mbyturazi dhe kishte vajtur të thërriste loken. Të dyja kishin rendur te oda e miqve.
Nëna kishte marrë një sakicë në dorë dhe hyri brenda bashkë me loken. Gjarpri kishte rrëshqitur në cep të odës, nëna dhe lokja i kishin dalë nga cepi tjetër. Djepi im kishte qenë në mes. Fëmijët, nga mani, kishin parë gjithçka (ata më vonë do të tregonin se gjarpri kishte rrëshqitur afër djepit tim, ishte ndalur aty, kishte hipur në djep dhe pa më prekur kishte shkuar në cep të odës). Dhe megjithëse nëna kishte dashur të shkonte në cepin tjetër dhe ta priste gjarprin, lokja e kishte ndalur:
“Mos, oj nuse, se nuk është gjarpër, por meleqe (engjëll), mos e ngacmo dhe s’të ngacmon!”.
Lokja kishte thënë një lutje që gjarpri nga cepi i shtëpisë të dilte anash, pa më zgjuar mua, nga dera të merrte poshtë nga dera e pasme, jo andej nga ishin fëmijët në man, se do të trembeshin, dhe të shkonte pa i bërë dëm kujt te shpella poshtë kepave të shtëpisë tonë. Gjarpri kishte bërë siç i kishte thënë lokja, kurse nëna më pas kishte thënë se dikush e kishte ndalur mos ta mbyste, duart i kishte pasur të ngrira dhe tri herë që kishte dashur të merrte turr drejt tij, i ishte dukur sikur e kishin lidhur me tërkuzë.
Përveç këtij episodi, jeta ime si foshnjë ka qenë e zakonshme. Rreth moshës pesëvjeçare, mbaj mend se mblidheshin i madh e i vogël në shtratin e madh të odës sime të vogël, ku më gjenin lakuriq dhe qeshnin të ngazëllyer me mua, ngaqë kur ecja binte në sy që i kisha bolet e mëdha. Madje njëra bole ishte sa një ftua i vogël, që më lëkundej mes shalëve dhe unë nuk e dija se kështu ndodhte vetëm me mua. Kujtoja se ashtu i kishin të gjithë fëmijët. E kështu qeshnin të rriturit me mua, derisa u dilnin lot prej syve. Mirëpo periudha e ngazëllimit po merrte fund ndërsa rritesha. Gjyshi kishte thënë se kur të bëhesha për shkollë, do ta kisha të vështirë të shkoja me gjithë ato bole, ndaj babai kishte folur me një doktor dhe do të më operonte në spital.
Kisha zbuluar se dimrat në fshatin tim të lindjes ishin shumë të ftohtë për mua. Sëmuresha shpejt dimrave, isha i pari në fis që sëmurej, isha, si të thuash, lajmëtar i ardhjes së të ftohtit. Infermiere Fasha vinte e më shihte, po s’mbaj mend të më ketë dhënë barna. Ato zëvendësoheshin nga bimët shëruese dhe ilaçet që përgatiste me kujdes lokja bashkë me lutjet përkatëse, që të rritej e të bëhej div Luani (pra unë), por trupi nuk po më shëndoshej më. Përkundrazi, po më ligështohej dhe mes këmbëve, mbi organet gjenitale, tani më doli një problem tjetër: një lungë, e cila u fry dhe më shqetësonte kur ecja. Te dora e djathtë, në tre gishtat e mesëm, më dolën disa lytha që më bezdisnin. Nuk më dhimbnin, por u binin në sy bashkëmoshatarëve të mi, të cilëve u dukeshin të neveritshëm. Thoshin se kur dikë e zë sëmundja e tokës dhe ai t’i shkel të dyja këmbët, sëmundja e tokës kalon nga ai tek ti, prandaj edhe shokët s’ma jepnin më dorën nga frika se lythat kalonin nga gishtat e mi te gishtat e tyre. Në fytyrë m’u shfaqën disa nishane. Pastaj ato u zhdukën nga fytyra dhe më dolën në trup.
Për lungën më çuan te një grua, që e kishte shtëpinë në fillim të fshatit. E thërrisnin Dada e Mirë; një plakë, që e gjetëm në ahurin e lopëve. Doli gjithë gëzim, lau duart me sapun, më futi në vathë, më uli pak pantallonat dhe mbi lungë vendosi një lugë gjelle. Tha disa fjalë, që, megjithëse u përpoqa t’i dëgjoj, nuk arrita të marr vesh asgjë, se i tha me zë shumë të ulët. Pastaj lau përsëri duart me sapun. Nëna i dha një triko leshi, që e kishte thurur vetë. Për lythat e dorës e porositi të merrte aq penj sa lytha kisha, ta prisja pak secilin lyth, ta lyeja me gjak secilin pe dhe t’i hidhja penjtë në ujë. Kur të kalbeshin penjtë, do të më hiqeshin lythat, kurse lunga do të hiqej brenda një jave, sikundër edhe ndodhi. Për të mos më marrë mësysh, ajo i tha që njërin kokë gjarpri, që ime më kishte fshehur në gjinj, të ma vinte mua në gjoks. E tha duke e parë në sy.
“Ku e di ti se kam koka gjarpri nën rroba?” e pyeti nëna.
“Unë i shoh të gjitha ato që ke në trup”, i tha Dada e Mirë. “Ke dy koka gjarpri, por njëri është i këtij djali. Kur të bëhet shtatë vjeç, duhet t’ia japësh”.
Nëna u çudit dhe u gëzua shumë që Dada e Mirë kishte thënë se do të shërohesha. Atë natë gatoi petulla për darkë dhe pas një muaji u çuam herët dhe bashkë me babain më çuan te spitali në qytet, ku më shtrinë në një barelë që të më bënin operacion. Në korridor më zuri syri një burrë, që ecte duke folur me vete. Ishte hera e parë që shihja dikë të fliste me vete në publik (në odën time e kisha bërë zakon të flisja me vete), por ai ecte duke folur dhe duke tundur kokën sa majtas, sa djathtas. I pyeta prindërit se kush ishte ky njeri. “Oh, ai është doktori që do të bëjë operacion ty”, më thanë të dy të gëzuar dhe gjithë respekt për doktorin. “E ka zakon që flet me vete, por është doktori më i mirë që kemi pasur ndonjëherë”. U habita që dikush që më ishte dukur si i lojtur nga trutë, do të më bënte operacion. Kur isha shtrirë në barelë, ai erdhi dhe u sqaroi infermiereve procedurat dhe masën e narkozës që duhej të më hidhnin që të bija në gjumë dhe të mos ndieja asgjë. Kur ma vunë narkozën, infermieret më thanë të numëroja deri në njëqind dhe unë nisa numërimin me mendje, por para se narkoza të jepte efektin, i dhashë kokës anash, duke hedhur vështrimin nga dritarja e asaj salle me pamje nga kopshti i pasëm i spitalit. Në xhama m’u bë se pashë, jo, jo, e pashë fort mirë, një gjarpër. Po ai gjarpër që kisha parë në man të bardhë, po ai që kishte hyrë në odën e madhe të miqve. Dhe mu atë grimëçast pata vizione të ndryshme: toka ishte e mbuluar e gjitha nga uji, njerëzit dhe kafshët flisnin me njëri tjetrin, në lagjen time në fshat pashë disa gra si Dada e Mirë, që po më mësonin se si ta parashikoja të ardhmen, unë isha bërë Sheh dhe para gjithë fshatit tim po jepja prova: e shtera në vend ujin e Drinit të Zi, pastaj e lëshova prapë duke e mbushur plot me peshq, drejt të cilëve njerëzit u vërsulën me kova dhe ç’tu kapte dora. Mandej i përkula të gjitha pemët në Malin e Gjalicës, edhe pse atë natë nuk ishte Novruzi dhe nuk ishte koha kur pemët duhej të faleshin; njerëzit më ngritën një teqe, për të cilën betoheshin, mbajta prush në dorë dhe nuk m’u dogj, hyra mes flakëve dhe ato u shuan, mora një shufër hekuri dhe e kalova mes për mes trupit tim, gjeta të gjithë të mbyturit në Drin, që nuk i kishin gjetur kurrë, gjuante rrufeja në mua dhe s’më gjente gjë, shpëtova nga çmendja një fshat, uji i përroit të të cilit derdhej vrullshëm bashkë me një britmë rrëqethëse gruaje, pastaj pashë ujë, ujë, një ujnajë të madhe, që përmbyste fshatra, toka, varre, një tokë që thirrej “Kukësi i vjetër”, pashë eshtrat e gjyshërve të shenjtë, që s’e duronin dot mbytjen dhe ktheheshin në yje, disa dervishë që po vareshin nga disa njerëz me uniformë dhe pushkë në krah, një yll i kuq me pesë cepa, një kulshedër me pesë kokë, një kalë me tre krena, një njeri me dhjetë duar, një pëllumb me sy të qorruar dhe një korb me pesë sqepa, një njeri me zjarr nën sqetull, një tjetër që bëhej ujk, një grua që bëhej nuselale, një vëlla që kuvendonte me Dreqin dhe të Birin, Sherja magjitore që dilte lakuriq natën dhe milte hënën, xhinde që u binin lodrave aq sa tundej dheu, zanat e Gjalicës, cuca me bukuri të rrallë, që përziheshin me njerëz dhe martoheshin me ta, një mallkim “kurrë gjashtë shpi mos u bëfsh!”, dy vëllezër me kosa në duar dhe Dreqin që qeshte vesh më vesh, dy gjarpërinj gjigantë, njëri i bardhë e tjetri i zi, që e mbështillnin anës e anës malin e Gjalicës, dhjetëra shtëpi, prej mureve të të cilave dilnin minj dhe një sheh që i komandonte minjtë, i bënte të kërcenin dhe të hynin në plasat e mureve prej nga kishin dalë, gurgullimën e shenjtë të një kroi në majën e malit të Gjalicës, drejt të cilit varganë të gjatë me njerëz shkonin të gjenin shërim, pashë nënën që më priste ndanë shtratit që të zgjohesha dhe kur të mbushja shtatë vjeç të më vinte kokën e gjarprit në gjoks.
E dija, ishte lokja që ishte ngritur herët në mëngjes (pa u ngritur qoftëlargu) dhe ishte lutur për mua, kurse gjarprit i kishte thënë të mos më linte vetëm askund, të shkonte ku të shkoja unë. Sakaq, kur efekti i narkozës kishte filluar të ndihej në tru, kur po bija në një gjumë të ëmbël dhe të paqtë, si gjumë i përjetshëm, pamja e gjarprit në xhamin e spitalit më dha një fuqi tjetër, një siguri që, edhe nëse ai gjumë ishte gjumë vdekjeje, prej lutjeve të nënës, lokes dhe me ndihmën e teqesë së Sheh Dautit, për mua do të kishte zgjim që t’i shihja edhe një herë të gjitha ato që sapo kisha parë.
