Një bjonde e gjatë rrëmbeu vështrimet e njerëzve në aeroportin e Torontos. Nuk bëri asnjë përpjekje për të fshehur feminitetin. Zbriti dhe kërkoi policinë. Nëpunësit e zyrës për emigrantët dëgjuan të tregonte pasaportën false dhe kombësinë e ndryshuar. Ishte shqiptare, jo finlandeze.
Ardhur në Kanada ngaqë “atje ku kishte lindur s’mund të jetohej dot si femër.”
Një bashkëatdhetar i saj, punësuar në aeroport, bëri përkthyesin.
“A të pret njeri? Ke ndonjë adresë, ndonjë të njohur këtu?”
“Po. Quhet Alice Munro…!”
“Paska emrin e shkrimtares…”
“Është pikërisht ajo…”
Qenka marrosur patriotja ime, tha me vete përkthyesi, duke qeshur trishtuar. Del e bijë e botës nga fshati, nuk provon njëherë qytetin më të afërt, as merr mundimin të vizitojë një herë kryeqytetin e vendit të saj, por vjen direkt e në Kanada dhe, as më pak e as më shumë, pretendon se njihet me njerën nga shkrimtaret më të njohura….Pikë e zezë!
“A t’ua them këtyre…Vërtetë të njeh shkrimtarja ty?!”
“Jam personazh i saj…”
“E ke njoftuar për ardhjen këtu?”
“Jo, por tani që jam këtu, mirë është ta dijë ardhjen time…”
“Sikur ta pyesin, a thua do të jap të njohur?”
“Absolutisht! Sapo t’i thonë që ka ardhur Tina…”
“Emrin, ju lutem, mbiemrin…”, nisën ta intervistonin.
“Tina quhem. Edhe shkrimtarja këtë emër ka përdorur!”
“Gjinia?”
“Jam nga fisi i Gjon Mal Mirajt…”
“Pyesin për gjininë, për seksin. Janë formalitete, mos i merr për keq!”
Ajo po qeshte. Duke kujtuar novelën, do të donte tu thoshte vendasve.
Në Malci, Lotar-a, personazhja e Alice M., kishte vënë re dikë në konakun e burrave, me duart pa qime dhe gishtrinjë të brishtë, me maja të rrumbullta si femrat, dhe kishte pyetur: ‘Tina, burrë është ai?!’ ‘Shshshëëëttt!, ia priti Tina në libër, mos pyet me zë për këto gjëra…!’ Më vonë, i tregoi se ai nuk rrinte me gratë, por as burrë nuk ishte. Ishte femër e betuar se nuk do të martohej dhe se do të bënte jetë burrash.
Mbase kjo ju sjell në mendje transvestitët e sotëm. Se mendja atë punë ka. Kureshtare dhe e uritur, bën ç’mund të arrij dallimin, por edhe të arsyetojë lidhjet midis kohëve dhe njerëzve. Sëmundjet e veset, ashtu si virtytet, kanë lindur njëherësh me njeriun por rrojnë edhe pas tij. Unë s’kam pse paragjykoj paraardhësit e mi, ndoshta ndokush në konakun e burrave ka përfituar apo abuzuar me gratë që betoheshin si virgjëresha. Mbase e drejta zakonore e femrës për të jetuar si mashkull ka shërbyer si mbulojë për të fshehur joshjet e veçanta, etjen e pafrè apo devijimin seksual. Mbase! Por unë nuk di të jetë përfolur diçka e tillë.
Natyrisht, këtu s’ka arësye për krenari. Përkundrazi. Njeriu duhet ta përdorë trupin si aset fiziologjik, por si i bëhet kur shoqëria dhe jeta imponojnë fshehjen e veçorive natyrore të individit? Nuk po them për sëmundjet, as devijimet fizike dhe, sigurisht nuk shkoj ndërmend modat që kallin krupë, por nëse gruaja detyrohet të bëj burrin, diçka nuk shkon në atë shoqëri dhe kjo lëndon shpirtin. Trajta femërore venitet duke marrë trajta të ashpra, në emër të zakonit. A e përfytyrojmë dot një grua që jeton si burrë, kur tanimë pretendohet liria e martesës brenda seksit?! Në çastin kur bëhet e pamundur të jetuarit si femër, duhet këlthitur dhe vënë alarmi. Nuk ka lidhje me seksin kjo. Mendoj se është vënë në dyshim fara njerëzore…
“Jeni e martuar?”
“Deri në vdekje jo…!”
“Jeni në gjak me ndokënd?”
Dukej se e kishin lexuar tregimin tënd për shqiptarët, do t’i thoshte shkrimtares AM, më vonë. Por s’është e lehtë t’i kuptosh njerëzit e mi nëpërmjet librave shkruar për ta. Si gjithë popujve të tjerë të vegjël, historinë na e kanë shkruar të tjerët. Edhe kur ndonjë sundues apo shkrimtar vendas është nisur të shkruajë diçka, ka dashur t’u pëlqej të huajve më shumë se të jetë i vërtetë me atë që ka ndodhur.
Mbase edhe për autoren e “Albanian Virgine”, lindur e madhuar në Perëndim, s’ka qenë e lehtë për ta rrokur atë realitet. Dhe s’di sa është kuptuar nga lexuesi me jetë tjetër…
Më lejo të jem i vërtetë me ju, shkrimtare e dashur. Sot e kësaj dite, për vendet si atdheu im, që për një mijë shkaqe mbetën pas, flitet në mënyrë të thjeshtëzuar, tradicionale. Realiteti shihet si i pandryshueshëm, sikur bota bën përpara, kurse njerëzit e mi atje mbeten atje ku ishin. Për Shqipërinë flitet për gjakmarrjen si për një punë të përditëshme tek ëorkopolis! Nuk e mohoj, tek ne ende besojnë se gjakut borxh nuk i shpëton dot, qoftë edhe duke ikur maleve. Por gjithësesi, është fjala për një zakon të vjetër që, edhe nëse s’është zhdukur, nuk respektohet si dikur. Si çdo gjë e dhunshme, zakoni i malësisë në syrin e një lexuesi të huaj mbetet tejet misterioz dhe i pashpjeguar. Kam frikë se legjenda e vështruar si histori, na lë ne shqiptarëve të paragjykuar…Deri edhe ju…bëheni fajtore pa faj, për shkak të kësaj mjegulle të rëndë.
“Interesohemi për sigurinë tuaj, zonjushë.”
“Gruaja nuk llogaritet si gjak, sipas Kanunit. Duket sikur kështu femra është shpërfillur, nuk ka qenë e konsideruar e denjë për si gjak i marrë apo i mbetur borxh. Por, ka shumë të ngjarë që femra të jetë lënë mënjanë vrasjeve për shkak të qenit nënë. Si vazhdimësi e jetës, si diçka e shenjtë, pa e shpallur dot të tillë…”
Ne e vuajmë edhe sot të shkuarën. Siç e vuani ju historinë e popullsisë indiane. Edhe kur nuk përmendet, e shkuara të ndjek papushim. Njerëzit e mi nuk janë primitivë. Janë po ata të përshkruar nga ju, në librin tuaj, të drejtë, të ndershëm, herë herë të ashpër, me veset e tyre, që njerëzore janë edhe ato. Hyjnë e dalin kronikave të kohëve moderne në mënyra disi të veçanta: diku vrasin, diku shpëtojnë jetën e tjetërkujtit duke rrezikuar të tyren, diku vjedhin për t’i shpëtuar varfërisë që i ka ndjekur tërë jetës. Por fëmijët e tyre ndjehen studentë correct të kolegjeve dhe universiteteve në Perëndim. Ata nuk grinden për religjionet, por dëshirojnë t’ua zësh në gojë për mirë Atdheun e tyre, madje edhe kur Atdheu i tyre ua ka nxirë jetën!
Njerezit e mi e respektojnë mikun, sidomos mikun e huaj, si shenjtë të vërtetë. E besojnë dhe i binden lehtë, ndjehen të dëshiruar për fjalën e mirë të tyre, por s’ndjehen mirë kur paragjykohen. Ashpërsohen shpejt kur ndjehen të zhgënjyer në besën e dhënë dhe kjo bën t’ua përflasin hakmarrjen si natyrë të genit të tyre. Prejardhës të një të shkuare krenare dhe fatvështirë si një komb i vogëluar prej një historie të padrejtë, bartin një të sotme delikaate. Plaga e lënduar herë pas here nuk shërohet kollaj. Së paku vonohet kurimi i saj.
E shkuara vjen e imponohet si e sotme, kur vetë e sotmja shfaqet e pasigurt, ose kur nuk premton të nesërme më të mirë. Në Shqipëri, Kanuni si Kod Penal i Kohës pa Shtet, rikthehet sa herë shtetin modern e brejnë pazaret e qejfmbetjet midis politikanëve, sedërllinjë safi ballkanas, jo rastësisht dhe jo rallë, të inspiruar prej tradicionalizmit në qëndrimet e Perëndimit ndaj Shqipëtarëve dhe Ballkanit.
Në momente paqartësie të shtetit ligjor, hutuar prej lirive që predikoni ju që vini të ndihmoni teksa dini diçka vetëm prej Shqipërisë së vjetër, grupe njerëzish të veçantë tek ne, ende në kontakt të paktë me qytetërimin, u shkojnë pas neve të Kanunit. Ca të tjerë, si puna ime, ia mbathin prej andej.
Ndonjë shkrimtari ynë e ka prezantuar Kanunin tonë në sy të botës së qytetëruar si kuriozitet oriental, si ekzotikë lindore për shijen e Perëndimit, që nga ana e tij, i zënë me të përditshmen, i harruar shpesh pas parasë, s’ka ngè të merret as me historinë e tij, jo më të tjerëve…
Mbase tingëllon ca si tepër krenare kjo, por nuk është se unë u blatoj mbrojtje veseve, dhe as virtyteve të pamerituara njerëzve të mi, por ngulë këmbë në atë që prej jashtë mjedisit faktik, veset dhe virtytet mezi dallohen nga njera tjetra…
Nuk dua të shtirem me dikë që shfaq dëshirën për të na vlerësuar nëpërmjet njohjes. S’është fjala tek fikction-i juaj, se s’kam ndërmend t’i ofroj rrethana lehtësuese askujt, por kam shpresën të dëgjohem dhe t’u tregoj njerëzve se atje njerëzit jetojnë si kudo. Unë vetë jetoja atje siç jetoj këtu, në jug-perëndim të Torontos moderne. Pak si anonim, por me shpresë që një ditë të më njohin dhe të vlerësohem për aq sa jam!
“Pra ti ke thënë të vërtetën, kur përmende emrin e shkrimtares?” pyeti nëpunësi i Zyrës së Emigracionit, për t’i shpërblyer korrektesën. Përgjigjja e saj vonoi shumë, dhe ai kuptoi se e kishte humbur bashkëbiseduesen…
Ata njerëz nuk gënjejnë lehtë, rrojnë vetëm për nderin, të cilin e konceptojnë krejt ndryshe nga ne këtu…Janë botë tjetër ata…dhe duhet ngjallur shpresë të mos ndryshojnë për keq…Oh, ne jemi krejt ndryshe ne…
Eh, kjo marrëzi madhështore që quhet letërsi! Nëpërmjet saj ne, për shkak të dhuratës që besojmë se na është bërë, arrijmë të sjellim në jetë ca qenie njerëzore të veçanta që, në realitetet ku lexohen, tingëllojnë edhe më të çuditshme. Bota e krijuar nëpër libra është një univers më vehte, me shumë zota, secili prej shkrimtarëve është një lloj krijuesi dhe lexuesit fare mirë mund të identifikohen si besimtarë të zotave të librave…
“Nuk munda të të pres, shkrimtare e dashur.
Nuk po iki pse ju u vonuat. Kam shpresë se edhe ju do të mendoni se është më mirë të iki pa të takuar…
Tina quhem, por nuk jam Tina që ke krijuar tek novela “Albanian Virgine”. Katragjyshet tona kanë qenë tjetër gjë. Të vdekurit e librave, qysh në gjalljen e tyre, marrin hije tjetër, bëhen edhe më mistikë se ç’i bën vdekja. Ne u kemi marrë emrat, bartim kujtesën dhe tiparet e tyre, por jetët tona tashmë janë tjetër. Ato martoheshin me dikë që ua kishin caktuar qysh kur lindnin; me ata duhej të vuanin e gëzonin tërë jetën, deri sa mbyllnin sytë.
Unë, mbesa e saj, Tina tjetër, kam ikur nga fshati sapo mbusha 16 vjetët. Në momentin që kuptova se ç’ishte një femër e bukur në një fshat ku bukuria ishte e mallkuar. As më shkoi ndërmend të bëj femrën e betuar për virgjëri të përjetshme…I pari djalë që shkoi ndërmend të më fliste, e përzuri mjegullën shekullore në të cilën ishte ndrymyr vështrimi im. Duke mos pasur asnjë shkak të dyshoja tek ai që më premtoi jetë ndryshe, u nisa me të për matanë detit. Pas pak ditësh në Itali e Zvicër e gjeta veten në Finlandë. Ca ditë më parë erdha në Canada. Për fat, ai që do të më bënte të lumtur u arrestua nga policia këtu. Ndërsa për ju ligji është gjithçka, tek ne, endè, e drejta morale është më e rëndësishme se ligji. Do të na duhet kohë të kemi shtetin tonë si tuajin. Edhe për ca kohë, ne do të vërtitemi midis ligjit e traditës. Sepse ne druhemi më shumë përpara familjes, fisit, të njohurve, se përballë shtetit. Ngaqë shteti ynë është larg të qenit moral dhe legal.
Njeriun që më solli këtu është ca i rreptë, por është i drejtë. Kohët e fundit u bë nervoz. Dikush prej njerezve të politikës i përdori motrën. Ia lexoja në sy mërinë. Heshturazi i jepja të drejtë. Njeriu i fyer, reagon. Nuk jam për hakmarrjen, por a mund ta respektojmë pa drejtësi?!
Mbeta përsëri vetëm dhe më duhet të kthehem, po ku? S’mund të duroj vëmendjen dhe kureshtjen e tyre për kohët që kam munguar atje; s’kam nerva të rri e të jap shpjegime. Nuk mund të rikthehem më tek shtirja. Nuk di pse, por kam krijuar bindjen se atje nuk jetohet dot më. Kam frikë se punët e mia kanë për të shkuar edhe më keq, gjersa as këtu nuk u ngula dot. U bë e pamundur tërë bota për mua.
Atje ka shumë dhunë, ka pak shtet, më pak ligje se zakone. Këtu është qetësia vetë, njerëzit janë njerëz, por këto vitet e fundit jam mësuar të bëj jetë tjetër. Nuk mund të jetoj në këtë qetësi të këtushme. Më duket si paralajmërim për një vdekje të shpejtë. Nuk e kam me kuptim të keq, por më duket se të jetosh këtu, pasi ke bërë jetën time në këto vjetët e fundit, është njëlloj si të kthehem e të mbyllem në Kullën që keni përshkruar ju në fshatin tim përpara 100 e ca vjetësh, kur ishte gjallë Tina tjetër, stërgjyshja ime…
Po, pra, Tina jote nuk është më! Më vjen keq për këtë lajm të vjetër, por dihet se gjithkush vdes bashkë me kohën që rrjedhë. Edhe ne atje kishim të drejtën për të ndryshuar. Madje ishim të vonuar në ndryshimin tonë. Edhe në librin tënd, ndjehet vjetërsia e mbetjes sonë mbrapa. Dhe, ç’të bënim? Nxituam të ndryshojmë! Pasqyra që na vutë përpara për tu vështruar, na shfaqte shpërfytyruar, të papranueshëm në sy të botës. Vrapuam për të ndryshuar. Nuk mund t’i linim kohë vetes, as për t’u menduar.
Nuk kemi ndryshuar veç për mirë, se edhe pa të keqen që kemi pasur dikur nuk kemi mbetur dot. E kemi bartur atë, e kemi marrë me vehte, ç’të bënim! Vetëm ndryshimet e natyrshme, përbëjnë kulturën dhe sjellin kulturë. Ne s’e kishim dot këtë mundësi, dhe për këtë nuk bëhet dot askush me faj. Ashtu sic nuk është meritë e brezave të sotëm, që e shkuara e Shqipërisë, qindra vite më parë, ka qenë krenare. Apo si të qortosh Kanadanë e sotme pse nuk ka traditë! Ju shprehët habinë, për llojin e jetës që bënim në malet tona dhe, në këtë kuptim, na shtytë të shpejtonim në udhë të panatyrshme.
Unë, mbesa e Timës tënde, ika nga fshati drejt e në perëndim…dhe tani më shumë ngjaj me gratë e tjera të novelës, me ato që edhe jetën edhe dashuritë i kanë tjetër, me privacinë e lirinë e shtrirë gjer tek ndryshimi i burrave! Nuk kam asnjë shans, madje as dëshirë, të ngjaj me katragjyshen Timë, që betohej me kokë për burrin e saj, të cilin e kishte njohur vetëm pas martesës. Dhe ajo nuk do ta shkonte kurrë ndërmend të ndjerit xheloze, nëse në konakun e burrave i shoqi do të çuçuriste me ndonjerën prej shqiptareve virgjine, që ti, shkrimtare e dashur, i ke përshkruar me aq ngjyrë.
Më beso, dhe… shpresoj të më falësh: nuk kam ndonjë kënaqësi të madhe kur dallojnë tek unë ngjashmëritë me Timën tënde…
Po jua shkruaj duke qeshur këtë, merret vesh! Sepse e di se lëndohesh që po t’i prek njerëzit e tu…Se katragjyshja ime, është më shumë jotja si shkrimtare, si krijuese e saj, se imja si gjak!
Edhe pse prej disa vjetësh jetoj si perëndimore, në vetvete mbetem e drojtur e në nderim të fshehur para asaj dëlirësie të atyre njerëzve, qiriu i të cilëve ndizet e shuhet atje mes maleve, larg syrit të botës, kursejnë për të nxjerrë shëndosh dimrin jo për të pasur kapital nëpër banka, dhe s’dijnë pse ndodhin luftrat, teksa atyre u mjafton ajo paqe e vogël mes malesh.
Sinqerisht, nganjëherë më vjen turp që mbahem si vajzë tashmë e qytetëruar. Më vjen për të qarë, për Timën tjetër që shpreson të lindë brenda meje me të njëjtin fat…
Ata njerëz, në ata pak libra shkruar për ta, ngjajnë si ato speciet e rralla që ekzistojnë vetëm pse akoma nuk i ka vënë re kush. Sapo bëhen të dukshme, sapo zbulohen, nisë shpështjellja e lëvozhgës së tyre ekzistenciale, mëpastaj vjen rrallimi, ikja, vdekja. Të vjen të ngashërehesh kur kujton se ata duhen harruar. Mbase ndjeva së brendshmi pikërisht këtë shtysë, që u nisa për tek novela e Monrosë: për të kujtuar se qenia dikur, diku, qoftë edhe thjesht në librat, provon se të gjithëve u duhet të ndryshojmë.
Kur ndodhesh mes tyre, ose kur dëgjon jetët e tyre, virgjiniteti i këtyre njerëzveështë në gjendje t’i përmbys kriteret e gjykimit moral e civil të sotëm. Virtytet e tyre, edhe pse “paksa të ashpra” sipas Bajronit, kanë qenë proverbiale, njëlloj si rendja mbas parasë tek ju!. Në ndonjë moment të lëshuar vetmie apo zvetënimi në jetët moderne, ka njerëz që janë gati të venë në dyshim progresin dhe qytetërimin e sotëm…
Ndaj duhet ikur prej asaj të shkuare. Një orë e më parë! Virtytet e hershme turbullojnë, teksa duhet të rrojmë midis veseve të sotme.
Be First to Comment