Ishte fillim dhjetori, kur një mbrëmje, babai, pas një vizite në fshat, u kthye në shtëpi me një gjel deti të gjallë. E mbante shpendin në një trastë të stërmadhe të zezë. I kishte pendët e bardhë, krahët e fuqishëm, kreshtën e zezë dhe lafshën krejt ngjyrë gjaku të ndezur. E lidhi tek këmba e kolltukut në verandë. “Do ta çojmë të kullosë dhe do ta mundim me gjelat e tjerë”, më tha duke më përkëdhelur faqet. “Është një gjel që nuk humb kurrë!”.
Unë vështroja shpendin. Shihja prepotencën e tij prej gjeli të zënë ngushtë, ndërkohë që kundronte i habitur duke lëvizur kokën e programuar. Me lëvizje të vogla, të shpejta, vëzhgonte botën e re. Hapësira mbushej me atë tingullin tipik prej gjeli deti, i cili me sytë fare të kuq, donte të kuptonte ç po ndodhte. Vazhdonte ta luante kokën me lëvizje kurioze prej roboti, duke vëzhguar me kujdes dhomën. Mamaja, iu afrua me një tas alumini, plot me bukë të njomur dhe perime te grira. Mbasi e bënte ushqimin shuk me grushte, e ngjishte mirë e mirë.
“Din ti ta ushqesh?” e pyeste babai.
“Si nuk ditkam. Nga fshati kam ardhur edhe unë!” ia kthente ajo. E mbërtheu gjelin me kërcinjtë e këmbëve. Pastaj, i hapi me forcë sqepin e mprehtë dhe energjik dhe me dhunë i futi shukun e bukës, duke e shtyrë fort. “Nuk hanë kollaj, sepse gjelat shtiejnë!”
“Mami, ç do të thotë fjala shtiejnë?” ia ktheva.
“Hidhërohen. E ndjejnë se po i vjen fundi!”
E bëri nja dy-tre herë, por gjeli refuzonte të hante dhe bënte të ikte nga mbërthesa e mamasë. Herën e fundit, kur e pa se e kishte sqepin e lirë, ia dha një të çukiture energjike pulpës së mamasë. Unë u gajasa së qeshuri. Mamaja, duke ulëritur nga dhimbja, vrapoi për në kuzhinë, për të mjekuar plagën.
“Është një gjel luftarak”, më tha babai tek e mbërtheu rishtas. “Do ta ndeshim me gjelat e tjerë dhe jam i sigurt se do fitojë!”
Të nesërmen, tek lozja me shokët tek rrugica e lagjes, fillova të mburresha si rrallëherë. “E dini që babai im ka blerë një gjel që është më i forti në botë?!”
“Ik more!” ma ktheu Genti. “Se besoj!”
“Ja do ta shohësh”, ia ktheva. Sokoli rrinte në heshtje.
Shpendi, djali i berberit, ulur në gjunjë, me plumbin në pozicion, po merrte shënjestër për të rrokur plumbin tjetër. Tek trekëndëshi gërvishtur në tokë, dy plumbat që mungonin i kishte fituar Genti. I dha fort me gisht tregues plumbit të tij, duke e shtyrë drejt trekëndëshit, ku gjendej i vetmi plumb ende për t’u fituar, por nuk e rroku.
“Tani e kam radhën prapë unë!” tha Genti.
Unë e kisha mendjen tek gjeli. Më vinte inat sepse nuk po më besonin. “Gjeli, që babai e solli dje”, vazhdova. “është aq luftarak sa, me një të çukitur, ja griu mishin e këmbës mamasë!”
“Boll mo ti me këto rrenat!” ja pat Sokoli në çast.
Dita ishte e zymtë dhe fare e heshtur.
“Ja do ta shihni, kur ti ziejmë sipër tek kodra!”
Kur të nesërmen dola me babanë dhe Timin për të kullotur gjelin, i fërshëlleva fort Gentit dhe Shpendit, të vinin të shihnin gjelin.
Mbetën vërtetë të habitur nga madhështia e tij. Ishte krejt i bardhë, me qafën energjike, gjoksin e bëshëm, dhe sqepin e pamëshirshëm. Ishte gati më i gjatë se ne dhe nga pesha gati i kapte dhjetë kilogramët. I ftova të vinin me ne dhe do ta shihnin se sa i fortë ishte, kur ta zinim me gjelat e tjerë.
Ishte një e diel e ftohtë, me një diell të kursyer dhe ngricë mbi bar. Aty ishin edhe të gjithë gjelat e lagjes. Më në fund, babai vendosi ta ndeshte me një gjel deti tjetër. “Ja do ta shihni!” i thashë shokëve plot krenari.
Sollën një gjel tjetër të zi dhe më të mëdhenjtë i yshtën të ziheshin.
Kur gjeli ynë i bardhë u bë gaduf duke fryrë puplat dhe uli pendët duke varur lafshën e kuqe, mori një hije vërtetë luftarake. Filloi ti vinte rrotull plot kërcënim.
Tani gjelat po studioheshin duke i ardhur vërdallë njëri tjetrit. Pashë babanë të ulej dhe më tha në vesh:
“Ai që e ka rritur, më pat thënë që ishte gjeli më i fortë në fshat! Do fitojë.”
Gjelat filluan të kërcënonin njëri tjetrin. Dridheshin, nxirrnin tingullin e tyre prej gjeli deti, afroheshin dhe sulmonin njëri tjetrin duke u çukitur dhe duke u marrë me gaduf, herë njëri, herë tjetri. Rreth e qark, të gjithë kalamajtë dhe të rriturit e lagjes, po shikonin në heshtje ndeshjen, që po bëhej gjithnjë edhe më interesante. Nuk zgjati as disa minuta, kur me një çukitje të pamëshirshme, gjeli ynë ja uli kokën tjetrit. Me zor i ndanë sepse sqepi i gjelit tonë, larë me gjakun e të humburit, nuk pushonte së çukituri humbësin, që kishte ulur kokën në shenjë dorëzimi.
Që nga ajo ditë, nuk kishte burrë nëne të më mbante. Në lagje fjala mori dhenë dhe kur dilja të shtunave dhe të dielave me babanë për të kullotur gjelin te kodra, mburrjen dhe krenarinë time nuk e kishte askush tjetër.
“E dini ju që gjeli im mbyt edhe tre gjela së bashku?!”
“Jo more ti. Mos ja fut kot!” thoshin kalamajtë e tjerë. “Gjelin më të fortë e ka Goni i Nepes!”
“Goni i Nepes?!” thoja unë krejt i habitur. “Thirre Gonin e Nepes. Le ta bij gjelin ai këtu në kodër, ta zijmë dhe ta shohim!”
Më në fund, Goni, së bashku me babanë e sollën gjelin e tyre. Ishte një ekzemplar i zi, mesatar dhe në pamje të parë nuk dukej dhe aq i fuqishëm. Kishte pak hijen e një gjeli të rrahur, ndaj rrinte gjithmonë me kokën ulur, duke nxjerrë atë tingullin e tij tipik. Tingull që sa herë ne fërshëllenim fort, jo vetëm ai, por të gjithë gjelat e mëhallës, përgjigjeshin me glu-glunë e tyre të fuqishme.
I yshtën që të ziheshin bashkë. Lajmi, kishte marrë aq shumë dhenë, sa i madh dhe i vogël kishte ardhur të shihte ndeshjen e dy gjelave më të fortë të lagjes. Çuditërisht, ky i joni, hezitonte ta sulmonte i pari.
“Ec gjeli im. Bëj gaduf, bëj gaduf!” e nxisja unë. “Bëj gaduf. Jepi një të çukitur me sqepin tënd. Mos ki frikë. Atij i shkojnë shtatë nga frika!”
Të dy gjelat, vazhdonin që të studioheshin me kujdes. Bishtat e ngritur, pendët e krahëve për tokë, lafshat e kuqe të tej zgjatura mbi sqep. Akoma i vinin vërdallë njëri tjetrit me hezitim.
“Ec gjeli im. Trimi im. Jepi një të çukitur. Nxirrja gjakun! Ulja kokën, me sqepin tënd të fortë!” thoja unë i vogël.
Më në fund filluan të ndesheshin. Çukit njëri, çukit tjetri, yshtu njëri, sprapsu tjetri, derisa i bënë qafat gjak nga të çukiturat.
Më në fund i ndanë, barazim.
“Dëgjo, mos e mba shumë për zemër, se natën e vitit të ri do ta therin!” më tha një komshi, kur më pa tek ecja serbes.
“Se ther njeri atë gjel!” ja ktheva unë. Por brenda, kisha aq frikë, sa nuk kisha as guximin ti pyesja prindërit nëse kjo do të ndodhte vërtetë.
“Jo vetëm tëndin, por të gjithë gjelat e vitit të ri do të theren, natën e fundit”, vazhdoi të më fliste komshiu.
E pashë tërë inat. Fshiva qurret me mëngën e trikos së leshit dhe vazhdova të loz me top. Ishte një mëngjes i ftohtë fund dhjetori dhe ajri të mpinte fytyrën.
Gjeli ishte bërë për mua motiv mburrje dhe mendjemadhësie. Ecja kokëlartë, me qëndrim prej kapadaiu. Një pesëvjeçar mendjemadh, i cili në krah të babait, i tregonte të tjerëve gjelin e tij triumfator.
“Nuk do ta therim!” i thoja babait.
Ai nuk fliste. Nuk dinte ç’të thoshte.
“Babi. Nuk do ta therim, vërtetë?”, e ngrija zërin, por nuk kisha guximin ta shihja në sy. Ai vazhdonte të mos më përgjigjej, dhe kjo heshtje, kishte filluar të më gërryente nga brenda.
Kisha filluar ta doja fort. Një dy, zbrisja shkallët dhe shkoja në banjo ku e mbanin lidhur dhe i jepja grushte me misër. Ia lija dritën gjithmonë ndezur.
“Nuk dua që gjeli im të rrijë në errësirë!” thoja.
Ditët kalonin dhe po vinte viti i ri. Krenaria ime, mburrja ime, kafsha ime e shtrenjtë e merrte veten gjithnjë e më shumë. Edhe pse i vogël, shkoja ta shihja kur zihej edhe e ndjeja që shokët tani më shihnin ndryshe. Më respektonin më shumë. Sa herë ai fitonte në ndeshjet me gjela, unë e mblidhja fort me krahët e mi, e shtrëngoja dhe e puthja. Ishte i ngrohtë dhe i dashur edhe pse kishte një erë të rëndë yndyre, prej shpendi fushe.
Por ma punuan me pabesi! Kisha dalë në lagje për të lozur me shokët. Çuditërisht, ndryshe nga çdo mëngjes kur sapo zgjohesha shkoja fill te gjeli me frikën se mos e kishin therur, atë mëngjes – mëngjesin kobzi – më kishte dalë fare nga mendja frika për gjelin. Ishte dita e fundit të vitit të vjetër. Mamaja, siç më treguan, mbasi unë kisha dalë, e kishte gjetur ende tek flinte. Uji në kazan kishte filluar të vlonte. I ishte afruar, i kishte mbërthyer qafën energjike dhe ia kish kaluar tehun e mprehtë të thikës mbi qafë. Por gjeli kish lëvizur fuqishëm dhe mamaja kish kaluar tehun mbi kërcirin e saj duke e gjakosur keq.
“Kam hyrë në gjynah me atë gjel!”, do të shprehej shpesh, vite më vonë. “E thera ndërsa ishte në gjumë!”
Gjeli, gjysmë i therur, duke tundur krahët e tij të fuqishëm i kishte stërrpikur pllakat, krejt me gjak. Mamaja, me plagën e lidhur, e kish kapur për së dyti, duke e mbaruar punën. E gjithë kjo kishte ndodhur, ndërsa unë lozja me shokët te rrugica qorre e lagjes sonë rrethuar me avllia. Nuk dija asgjë. Prapë, komshiu erdhi të më ngacmonte.
“Sot është nata e vitit të ri. I shkreti gjel!”
U nxeha aq shumë sa i këputa një të sharë vendçe. Ai u zgërdhi plot ironi dhe inat.
“Ti veç ke inat”, ja ktheva krejt tërbim, “sepse e mundi gjelin tënd! Ja pse thua kështu!”
Sokoli dhe Shpendi nuk flisnin. Ulën kokën dhe vazhduan të loznin me kazoza.
Kur u ktheva në shtëpi për drekë, pashë diçka të çuditshme që vlonte në kazanin e madh mbi furnelë.
“Gjeli im. Ku është gjeli i im?!” ulërita me dyshim. Hyra me vrull në banjë dhe pikasa pllakat e bardha spërkatura me gjak të pafajshëm. Në tokë dergjej koka e tij pa jetë me sqepin e verdhë, krenar. Sqep, i cili kishte fituar sa e sa ndeshje… Ia plasa së qari.
“Dua gjelin. Ku është gjeli im?”, mu mbushën sytë me lot.
“Atë ka pasur hak, që kur ka lindur”, u mundua të më qetësonte babai duke kërkuar të më bindte.
“Dua gjelin! Dua gjelin!”, ulërija. Isha mjerisht i pangushëllueshëm. Nuk kishte perëndi të m’i qetësonte lotët dhe klithmat e dëshpërimit. “Gjeli im. Ku është gjeli?!”, ulërija.
Nuk hëngra atë vit të ri. Rrija në një cep me turinjtë e varur dy pash dhe ndiqja të tjerët se si shqyenin pa shpirt gjelin tim të bardhë fitimtar.
“Kafshë. Ju jeni kafshë!”, mërmërisja. Shihja kërcirin e fashuar të mamasë dhe nuk më vinte keq.
“Eja Arti. Ha me ne!”
I shihja tërë mllef.
“Nuk dua!”, thoja.
Të nesërmen dola nën diellin e verandës. Nga avllia me tulla me vrimë pashë babë Rremën, ulur mbi karrigen e tij të përjetshme. Bastunin e mbante mbështetur në mes të këmbëve, ndërsa tespihet e qelibarta, në duar. Po kalonte goglat nëpër gishta. Tata, nuk bënte gjë tjetër veç se ngrohej në diell dhe lutej. Kapërceva murin me tulla të lyer me gëlqere të bardhë e iu afrova. I verbër prej dhjetë vjetësh, rrinte në heshtje. Ndjeva erën e golfit të tij të leshit.
“Si po kalon?”, më pyeti, ndërkohë që mbështeta kokën mbi prehrin e tij.
“Keq,” iu përgjigja. “Dje ma therën të shkretin gjel deti dhe mbrëmë e kanë shqyer me gojët e tyre sikur të ishin kafshë”.
“Po atë ka kërkuar gjeli, që kur ka lindur”, tha gjyshi, “ata lloj gjelash i rrisin vetëm e vetëm për t’i therur natën e vitit të ri. E thotë dhe vetë emri: Gjeli i vitit të ri”.
Por unë nuk isha dakord.
“Mos u mërzit!” ma ktheu duke më përkëdhelur rishtas. “Do të kesh gjela të tjerë.
“S’dua gjela të tjerë. Doja gjelin tim!”
Nuk foli më.
“Ja do zhdëpesh me mish!”
“Unë të zhdëpem me mish?! As me mish, as kam për të pranuar më të ha mish gjeli deti!”
“Mos u mërzit po të them!” ma ktheu ai rishtas.
Edhe pse ditët kalonin, unë vazhdoja të rrija turivarur. Gjelin e kishin kollofitur gati të tërin. Por sa herë hapja furrën e sobës, shihja ç’kishte mbetur nga fuqia e tij luftarake. Kofsha muskuloze ku akoma dalloheshin gjurmët e dhëmbëve që e kishin shqyer mizorisht, një pjesë e qafës me kërcet e gjata, dhe sqepi madhështor, si ai i shqiponjës. Nëna, se di pse, por këtë herë, sikur hezitonte që t’i merrte krahët e gjelit me pendët dhe t’i bënte fshesa të vogla për të pastruar tavolinën apo raftin e bukës nga thërrimet.
E dija. Do të ishte kujtimi im i vetëm, bashkë me sqepin, nga batërdia luftarake e gjelit tim të bardhë gjigand. Ditët kalonin. Viti i ri kishte hyrë me ngricë dhe me një erë e cila ulërinte nga përtej kodrës, duke u futur nëpër të çarat e shtëpisë me gjëmë. Ngjante si një kujë e vazhdueshme kafshe të uritur. Sqepin ja ruajta duke e fshehur tek quri, ndërsa, sa herë mamaja fshinte tavolinën nga thërrimet me pendët madhështore të gjelit të bardhë, unë shfryja plot mllef dhe kujtoja triumfet e tij në arenën e betejës me gjelat e tjerë.
Kështu erdhi pranvera.
Ishin kohët kur unë me Gentin dhe Shpendin vraponim nëpër kodrat e majit. Shtriheshim në barin e njomur nga vesa, dhe krejt të dehur nga aromat e luledeleve, zvarriteshim për të kapur fluturat duke u hedhur mbi to me xhaketa të hapura. Duke rënë përmbys, shpesh zhgërryheshim duke u bërë pis e baltë. Por loja që na tërhiqte më shumë, ishte të rrotulloheshim mbi barin e njomë, bark dhe shpinë, nga maja e kodrës deri poshtë. E dija. Këmishët dhe pantallonat na bëheshin aq pis, sa e dija se kur të kthehesha në shtëpi, mamaja do të më bërtiste, por argëtimi ishte më i fortë se të bërtiturat.
“Me ç’do shkosh nesër në shkollë, o fëmijë i prapë?! E ke bërë zhul këmishën!” ma kthente ajo krejt e nxehur. “Pse e bëre?!”
“Desha!” ja ktheja. “Po ti, pse e there gjelin?!”
“Akoma me gjelin ti. Iku ajo punë!”
“Je pa shpirt!” i ulërija. “I shkreti gjel!”
“Keq të vjen ty por mishin e gjelit e ke qejf!”
“S’është e vërtetë, nuk e dua mishin e gjelit!”
“Kur shkon në fshat tek Ija e han me qejf gjelin me qull!”
“Ato i bën Ija. Ajo nuk i ther gjelat e detit!”
Mamaja më pa ndryshe. Nuk e dinte a ti vinte keq apo jo, nga ç’po dërdëllisja unë.
S’hëngra më gjel deti, deri vonë, shumë vonë.
