Plaku tek ura

Një plak me syze prej rrathësh çeliku të praruar e me rrobat plot pluhur, qëndronte në një anë të rrugës. Tutje, përmes lumit, shtrihej një urë e vendosur mbi lundra, përmbi të cilën kalonin karro, kamionë, burra, gra e fëmijë. Karrot, të tërhequr nga mushkat e duke u përkundur, shkonin drejt bergut të sipërm nga ana e urës, me ushtarë që ndihmonin duke shtyrë rrotat. Kamionët endeshin andej-këndej, ndërsa fshatarët çapiteshin përmes pluhurit të dendur.
Detyra ime ishte të përshkoja urën, të vëzhgoja hyrjen e saj përtej e të zbuloja deri në ç’pike kishte përparuar armiku. E bëra detyrën dhe u ktheva në urë. Tani aty nuk kishte aq shumë karro dhe ca më pak këmbësorë. Vetëm plaku qëndronte ende atje.
“Nga vini?”, e pyeta. “Nga San Karlosi”, tha e buzëqeshi. Ishte qyteti i tij i lindjes, ndaj dhe i jepte kënaqësi tek e kujtonte, aq sa vinte dhe buzën në gaz. “Po kujdesesha për kafshët”, shpjegoi ai. “Oh!”, ia bëra unë, pa e kuptuar plotësisht. “Po”, vazhdoi ai, “siç e shihni, qëndrova për kafshët. Isha i fundit që e lashë San Karlosin.”
Nuk ngjasonte fare si bari a lopçar, ndërsa vështroja ato rrobat e tij të zeza gjithë pluhur, atë fytyrë të përhimtë e gjithashtu të pluhurosur, ato syze me rrathë çeliku të praruar, ndaj dhe i thashë: “Çfarë kafshësh qenë?” “Kafshë të ndryshme”, tha ai e tundi kryet. “Dhe unë u ndava prej tyre.”
Po vëzhgoja urën në një vend të dukshëm pranë Deltës së Ebros, duke u munduar të kuptoja se sa kohë do të duhej derisa të shihnim armikun e, në të njëjtën kohë, derisa të dëgjonim krismat e para, të cilat do të na sinjalizonin atë ngjarjen e fshehtë, që quhet mësymje. Ndërkaq, plaku qëndronte ende aty. “Po çfarë kafshësh qenë ato?”, e pyeta përsëri. “Tri qenë gjithësej”, shpjegoi ai, “dy dhi, një mace dhe katër çifte pëllumbash.” “Dhe i latë?”, e pyeta. “Po, për shkak të artilerisë. Kapiteni më tha që të largohesha për shkak të artilerisë.” “Dhe nuk keni fëmijë?”, e pyeta duke vështruar cepin e largët të urës, ku disa karro të vonuar nxitonin poshtë shpatit të bregut. “Jo”, tha, “vetëm kafshët kisha. Macja patjetër do të shpëtojë shëndoshë e mirë. Një mace mund të kujdeset për veten e saj, por nuk arrij të kuptoj se ç’mund të ndodhë me të tjerat.” “Ç’bindje politike keni?”, e pyeta. “Nuk kam asnjë bindje politike”, tha ai. “Jam shtatëdhjetë e gjashtë vjeç. Arrita të bëj dymbëdhjetë kilometra e nuk mendoj të vete më tutje.” “Ky vendi këtu nuk është i mirë për të ndenjur, – i thashë. – Po qe se do të shkoni, ja ku janë kamionët, në krye të rrugës që të çon për në Torteza.” “Do të pres pakëz, – tha, – pastaj do të iki. Po për ku shkojnë kamionët?” “Drejt Barcelonës”, i thashë. “Nuk njoh njeri në atë drejtim, – tha. – Por, megjithatë, ju faleminderit shumë! Edhe një herë, ju faleminderit shumë!” Më vështronte shumë i hutuar, shumë i lodhur, pastaj, thua se po ndante shqetësimin e vet me dikë: “Macja ka për të shpëtuar shëndoshë e mirë, jam i sigurt. Nuk ka asgjë për t’u shqetësuar për macen. Por të tjerat. Çfarë mendoni për të tjerat?” “Ndoshta edhe ato do të shpëtojnë shëndoshë e mirë.” “Kështu mendoni?” “Pse jo!”, thashë duke vështruar bregun e lartë, ku nuk kishte më asnjë karro.
“Po çfarë do të bëjnë ato nën artilerinë, kur mua më thonë t’i braktis tamam për shkak të saj?” “Mos e latë hapur kafazin e pëllumbave?”, e pyeta. “Po”, tha ai. “E pra, do të fluturojnë.” “Po, me siguri, do të fluturojnë. Por të tjerat… Është më mirë të mos mendosh për të tjerat”, shtoi ai. “Nëse tani e ndieni veten të çlodhur, unë po iki, – i thashë. – Ngrihuni e provoni të ecni.” “Faleminderit!”, tha dhe u ngrit më këmbë, duke u lëkundur sa nga njëra anë në tjetrën. Pastaj u rrëzua së prapthi në pluhur. “Po kujdesesha për kafshët”, tha mbyturazi, pa m’u drejtuar mua. “Kujdesesha, pra, për kafshët.”
Nuk më kishte mbetur asgjë tjetër për t’i bërë. Ajo ishte e diela e Lindjes dhe fashistët përparonin drejt Ebros. Ishte ditë e vrërët, me qiell të ulët dhe aeroplanët e tyre nuk u ngritën. Kjo, dhe fakti që macet dinë si të kujdesen për fatin e tyre, ishte e gjithë fatmirësia që plaku do të dëshironte ta ndiqte gjithnjë.

Përktheu Hysen Hidri