Derën mund ta kyçë vetëm ai që ka çelës ose ai që nuk di ta hapë, mendova, derisa shtrëngova dorëzën e derës ku ishte Diana. E shtyva derën dhe hyra brenda. Dera ishte e hapur, por nuk më priti kush! Diana ishte shtrirë në krevat dhe flinte ose shtirej sikur flinte. Nuk nxora zë; mora një uiski e dy gota dhe i vendosa në tavolinë. Do ta ngremë një dolli, mendova. Prita apo m’u bë se prita të zgjohej, por Diana vazhdonte të flinte ose shtirej sikur flinte. Më vinte ta ngrija dollinë, por e dija se dollia i donte dy veta, të paktën; e ktheva gotën mbi tavolinë dhe mbeta i shtangur në mes të dhomës. Me hy hyra, por si të dal, mendova. Kurrë nuk më kujtohet si dola, por them se kurrë nuk dola!
E tërë kjo duket parafytyrim! Por, krejt e vërtetë është që Timi erdhi në kuvertë të anijes si gjithmonë i heshtur dhe duke pritur që ta përshëndetja i pari. Edhe sot gjithçka nisi si rëndomë. Hoqi çantën, pastaj shkoi dhe me kurriz nga timoni i anijes, vendosi këmbën e majtë para së djathtës dhe priti përshëndetjen time, por në vend të përshëndetjes i thashë:
“Do të nisemi për në Ishullin e Humbur!”
As vetë s’e di si më erdhi ky Ishulli i Humbur! Ku është ky? A e di unë ku është? A besoj që ky Ishulli i Humbur ekziston? A ka rëndësi a besoj në ekziston a jo? Nuk e di. Me rëndësi është që e gjeta dhe do të nisem atje.
“Në Ishullin e Humbur?”, u përpi dhe pyeti si në trishtim: “Ku është ky ishull?”
“Nuk e di!”, ia ktheva
“Si do të nisemi? Është dashur të ma thuash këtë shumë më herët. Duhej përgatitur, duhej studiuar hartat, duheshin bërë shumë gjëra para nisjes”, tha Timi, pa dalë nga trishtimi e habia.
Timi mendonte se dinte çfarë s’dinte kush tjetër. Thellë-thellë, lundrimi pa të nuk do të kishte kuptim, se ndjesia e tij e dijes i jepte aromë kuptimi këtij kundrimi. Kur dikush i thurte atij a familjes së tij ndonjë lavd, ai heshte; dukej sikur e dinte që nuk ishte ashtu, por në heshtje e pranonte. Më vonë edhe ai filloi të thoshte të pavërteta për veten e vet dhe në fund filloi t’i besonte ato.
“S’kam mendue si do të nisemi! Do të na mësojë rruga!”, thashë.
“S’më vjen mirë të bëhem pjesë e kësaj çmendurie në një ishull të humbur!”, tha me një zë prej fajtori, që s’më dha të kuptoja në e kishte me gjithë mend apo dëshironte të sprovonte vendosmërinë time.
“Nuk është ishull i humbur! Ishulli është i humbur vetëm për ata që janë të humbur ose që mund të humbin”, thashë.
“Atëherë unë as jam i humbur, as do të humb, as merrem me të humbur që janë pizatë e çmendë pas shtigjeve të panjohura!”, tha dhe u bë gati të ikte, po i ndenja gati:
“Përkundrazi, t’i hysh lundrimit nëpër një shteg që e ke bërë a e kanë bërë të tjerët është çmenduri! Çfarë kapiteni i leshit je ti që nuk kërkon diçka të panjohur, diçka që të tjerët nuk kanë ditur a nuk kanë guxuar ta provojnë. Ai ishull ekziston, por jo në mendjen e të gjithëve. Ndoshta, dikush edhe e ka gjetur, por nuk e ka përjetuar, nuk e ka ndier; prandaj e quaj Ishull i Humbur”.
Mori frymë e psherëtiu. U mëdysh.
“Nuk mund të nisemi për në askund”, tha përsëri i pavendosur.
“Të nisesh për në askund do të thotë të nisesh për gjithkund, sepse askundi mund të jetë gjithkundi. Pra, diçka e humbur në askund është diçka në gjithkund”, ngula këmbë.
“Ndoshta më mirë është të shkosh vetëm; ndoshta po të jesh me mua nuk do ta ndiesh, nuk do ta përjetosh atë ishull, ndoshta edhe do ta humbësh meqë ai është, edhe ashtu, i humbur për ne të tjerët”, tha.
“Gjithsesi do të jem atje ose, më saktë, veçse jam atje. Pothuajse jam tashmë një kapiten si qindra a mijëra të tjerë që krekosen çdo ditë rrugës pas një lundrimi të mësuar përmendësh”, thashë.
Ai heshti!
Nuk doja t’i zbuloj të gjitha detajet. Me vete thashë që s’duhej t’i bija në qafë që ai të bëhej kapiten i anijes sime. Gjithë çfarë desha ishte një dolli lamtumire. Ai ishte kapiteni i parë që më kishte marrë në anije, më kishte frymëzuar dhe më kishte mësuar të lundroja. Kërkova gjithandej, por s’po gjeja uiskin as gotat. I kisha harruar te Diana! Ah, te Diana! I kisha lënë atje si një peng ndaj borxhit të dollisë! Edhe me Dianën e kisha lënë dollinë peng.
Kur u ktheva në kuvertë, Timi ishte zhdukur! Iu vura pas. I hyra trup e tërthor qytetit, por ishte bërë vonë. Timi jo vetëm kishte hapur fjalë për udhëtimin tim, por edhe më kishte cilësuar si të çmendur. Njerëzit nuk më përshëndesnin si një ditë më parë, po iknin prej meje, ulnin kokën ose bëheshin sikur nuk më shihnin. Po e shihja sa thellë po futesha rrugës së lamtumirës; e ndjeva se duhej t’i laja gjithë ato borxhe para se të ikja. Vetë borxhi i lamtumirës na qenka një borxh nga i cili njeriu nuk po mund të iki përgjithmonë.
E ndoqa rrugën e pazarit, thashë “me u kusuritë e me la borxhet gjithë kah kam”. Shpejt e pashë se as do shisja e as do blija gjë. U lëshova drejt rrugës së mjeshtërve, gjithë atyre zejtarëve; bakallxhinjve, saraçëve, nallexhinjve, furrxhinjve, sapunxhive. Kishte mjeshtër për gjithçka gjithandej asaj rruge. Por kishte edhe mjeshtër që kërkonin mjeshtër. Thashë ta gjeja mjeshtër Tafën, që t’ia bënte kontrollin e fundit anijes para se të nisesha. Mjeshtër Tafa ishte mjeshtri më i madh që njihte pazari. Mirë që m’u kujtua që duhej ta takoja. Edhe atij ia kisha borxh një dolli. Ma kishte rregulluar kiçin, kur askush nuk kishte arritur ta bënte. U solla gjithandej, por nuk e gjeta. I gjithë pazari me mjeshtër, por mjeshtër nuk gjeta!…
Duke kërkuar, u gjenda mes peshkatarësh. Peshkatarë këndej, peshkatarë andej. Nuk kishe ku ta vije këmbën prej tyre. “Pse të mos e marr me vete njërin nga këta?!”, thashë! Por, jo! S’e merrja dot! Nuk lashë njeri pa pyetur, por nuk doli peshkatar të pranonte të vinte me mua.
“Edhe unë peshkatar po kërkoj!”, më tha njëri që e pyeta.
“A nuk je ti peshkatar?”, pyeta me habi.
“Të gjithë ne themi se jemi peshkatarë, por nuk jemi peshkatari që ti kërkon!”, tha.
“E kuptoj! Nuk është secili peshkatar vërtet peshkatar, por i ngjan peshkatarit!”, ia ktheva.
“Tani më ngatërrove krejt”, tha.
“Për këtë punë jam unë! Që të të ngatërroj, që ta bëj llugë. Vetëm nëse të fus llugave atëherë do të mundohesh ta gjesh rrugën”, i thashë. I thashë edhe shumë gjëra të tjera, por të them të drejtën nuk i mbaj mend.
Pashë se shtëpiza e veglave të peshkimit ishte e hapur. Hyra dhe pashë: kallamat, grepat, rrjetën, pjesët rezervë, çizmet, pallton e shiut, kovat, çantën, të gjitha ishin aty. Aty ishte edhe Tali, miku i vjetër. Nuk u mëdysha aspak dhe i thashë:
“Tal, më kujtohet që si fëmijë, sa herë ktheheshe nga peshkimi, më ke dhënë nga një qese me peshk për shtëpi, pastaj më more për peshkim, më mësove peshkimin. Ti m’i dhe grepat e parë. Tal, dua që ty t’i jap kallamat e peshkimit, grepat, fildispanjën; të gjitha janë të reja dhe të takojnë vetëm ty. Rrjetën dua t’ia jap Cenit, ai nuk na është ndarë asnjëherë. Çizmet, pallton e shiut, kovat falja kujt të duash”.
Tali mbeti si hu në mes të shtëpizës së peshkimit me kallam në dorë.
“Tal, varkën time të peshkimit dua t’ia jap Bacit Kolë, Sokolit siç e thërrasin moshatarët e tij. Emri i vërtetë i tij është Ymer, kështu e gjen më lehtë në pazar. Nuk mund ta harroj atë. Kur isha ngushtë ma pati dhënë një pallto dimri. Ishte e gjelbër me lesh nga brenda. Më binte pak e madhe, por më shpëtoi nga të ftohtët kallkan i atij dimri. Jam në borxh të madh ndaj tij”, vazhdova.
Një koloni e sorrave me krrokama trishtuese kaloi përmbi. U rrudha nga frika se mund të më binte ndonjë glasë sorre nga lart. M’u kujtua kur Meti, shoku im i fëmijërisë, me zë lartë i patë thënë Balit Brahë, profesorit të historisë, në autobus: “Ta ka lëshue shtremtë, Bali Brahë”. E Bali Brahë ia patë pritë: “Bali Brahë ta ladroftë shtremtë nanën”. Udhëtarët që ishin aty, mundoheshin ta mbanin të qeshurën, por kur edhe shoferi i autobusit filloi të rrinte shtrembët në timon e konduktori të ecte shtrembët për të dhënë biletat, shpërtheu e qeshura. Më duket që edhe Balit Brahë i patë shkuar buza në gaz. Më shkoi buza në gaz edhe tani! Por, sikur të ma lëshojnë shtrembët ndonjë glasë edhe sot e shtrembër të më kapë ndonjë parashutë e ndonjë laraske. Do të ma glasisnin kujtesën, thashë, me një farë nënqeshje. Por, kujtesa, veçse ishte glasitë edhe ajo shtrembër madje, mendova.
As gjeta kapiten, as gjeta mjeshtër, as gjeta peshkatar! E mora borxh a peng a tunxh në shpirt borxhin e lamtumirës dhe u bëra gati të nisem. Hoqa litarin nga parmakët dhe kapa spirancën. Kishte ngecur diku! Nuk ngrihej se nuk ngrihej! Rashë në gjunjë dhe mundohesha të shihja ku kishte ngecur. M’u duk se në ujë dridhej një hije sa një shishe e një llambe vajguri. Herë dridhej herë humbiste, pastaj u ndal për një çast dhe përsëri u zhduk. Edhe një herë ofrova kokën afër ujit në anën tjetër të anijes dhe, për çudi, tani nga një shishe llambe vajguri u bënë dy. Dridheshin me një ritëm të saktë balancues, pastaj ndodhi diçka dhe sikur dëgjova një cingërimë, një përplasje mes dy shisheve. Humba ekuilibrin dhe rashë në ujë. Zgjata duart që t’i kapja shishet që të mos thyheshin, por për çudinë time, kur iu afrova disa metra, pashë se shishet ngjanin më shumë me dy gota vere. Shkoja drejt tyre, por s’i kapja dot. Ato ik e unë ndiq! Filloi të më turbullohej shikimi, të më rëndohej koka, të humbisja fuqinë dhe errësira dalëngadalë po ia zinte vendin kaltërsisë së ujit. M’u duk se gotat u ndalën, ndoshta kishin rënë në fund të deti, ndoshta po më prisnin, sepse edhe unë m’u duk se u ndala. Nuk e di! Sipër meje dukej zbehtë silueta e anijes, poshtë meje dridheshin hijet e atyre dy shisheve të llambës së vajgurit, të gotave të verës a çka dreqin ishin! A të shkoj para a të kthehem? – mendova.
Gjithçka shihja dukej nëpër mjegull. Vetëm pak centimetra mbi gishtërinjtë e këmbëve u shfaq një dorezë dere. Çfarë lidhje kishte kjo dorëz dere me dorezën e derës së dhomës së Dianës? Po ata dy njerëz, njëri në të majtë dhe tjetri në të djathtë, veshur me mantele të bardha, që mendoja se po e ruanin derën? Jo, nuk besoj që ruanin derën! Por, pse ishin ulur aty? As kjo nuk kishte kurrfarë lidhje me gjumin e Dianës, të cilën tani po dyshoja se e kisha parë duke fjetur. Pastaj, ai në të majtë e hapi derën dhe tërhoqi shtratin, në të cilin isha i shtrirë, ndërsa ai në të djathtë më doli te koka dhe më futi në gojë maskë për frymëmarrje artificiale. Kur nxora kokën nga ajo kabinë, që nuk besoj se ishte kabinë, pashë drita të kuqe dhe të kaltra dhe një mendje më tha se mund të ishte autoambulancë. Ata tërhoqën shtratin me rrota dhe një derë dykrahëshe u hap. Pastaj, një radhë dritash të zbehta dhe mbase një errësirë e pafund që m’u duk sikur më ktheu në dhomës e Dianës. Sa keq që më ishte prerë rrjedha dhe nuk mund të kthehesha në fillim; mbase do kisha vepruar ndryshe dhe nuk do kthehesha dhe ta gjeja përsëri në gjumë. Nuk ka rëndësi a besoj apo jo që Diana vërtet po flinte. Me rëndësi është që e pashë atë sikur po flinte. E shumë më e rëndësishme ishte se dera nuk kishte çelës. Mos e kisha vjedhur unë çelësin?! Pas kësaj nuk mbaj mend më.
“Kush je ti?”, i thashë asaj gruaje që, sapo më pa dhe dëgjoi zërin tim, m’u afrua qetësisht dhe me një llambë të vogël më kontrolloi bebëzat; së pari të syrit të majtë, pastaj edhe atij të djathtë dhe vetëm pasi e futi llambën në xhepin e mantelit të bardhë, më tha:
“U ktheve përsëri në jetë!”.
“Si? Si u ktheva përsëri në jetë?”.
Ajo buzëqeshi lehtë dhe vazhdoi të shikonte në një pasqyrë ose mua më dukej sikur ishte pasqyrë që çuditërisht nxirrte mjegull. Ndoshta nga ajo mjegull isha kthyer, pasi kisha vdekur njëherë!
“Si u ktheva në jetë? Pra, unë paskam vdekur një herë e nuk e dija se kam vdekur dhe tani po kthehem. Kështu?”.
Ndoshta unë nuk jam një; ndoshta jam dysh! Zgjohem i gjallë dhe nuk më kujtohet asgjë për atë të vdekurin, sillem, mendoj krejt si i gjallë. Pastaj, kur vdes, nuk më kujtohet asgjë, nuk e mbaj mend atë të gjallin. Por, dje isha i gjallë, edhe sot jam i gjallë! Kur vdes, pra, nuk e di që kam vdekur. Ndoshta kur jam i vdekur më kujtohet vetëm i vdekuri, kur jam gjallë mbaj mend vetëm të gjallin.
Tani që jam i gjallë, ngrita qepallat e syve që më ishin rënduar dhe pashë para meje. Dy shishe të llambës së vajgurit dhe llambën e vajgurit në mes. Nuk e di sa mund të kenë qenë larg. Dridheshin llambat apo sytë e mi, nuk e di! Ishte i turbullt ambienti përreth tyre, por zi nuk ishte. Mbi kokë nuk e shihja më anijen time. Zgjata duart, por s’i arrija dot. Gruaja me mantel të bardhë më bëri me shenjë që të qetësohesha. Qepallat m’u rënduan sa si mbaja dot. Vetëm deti më mungonte! Mos vallë isha në rolin e të vdekurit kur mundohesha të tërhiqja spirancën? Ngrita përsëri qepallat dhe tavolina me dy shisheve dhe llamba e vajgurit sikur kishin dalë nga mjegulla. Çuditërisht, nuk u ngjasonin më shisheve, por më shumë dukeshin si gota dhe në mes një shishe vere. Anija po heshtte në mol e moli lidhur për anije.
“Ku është Diana? Me kë të ngre një dolli?!”, bërtita, por s’më dëgjoi kush.
Më mbeti peng për një dolli dhe psherëtiva.
Po askush s’ma dëgjoi as psherëtimën.
(Shkëputur nga libri i ri i Sevdail Zejnullahut, “Pengu i dollisë”, botimet “Faik Konica”, Prishtinë)
Sevdail Zejnullahu
Zejnullahu, poet kosovar me banim në Malmö, Suedi, ka studiuar Letērsi dhe Gjuhē Shqipe në Universitetin e Prishtinēs. Ka botuar vëllimin poetik "Çelēsin varur ne qafē". Është vlerësuar disa herë si fitues në festivalin e poezisë dhe muzikës në Malmö.
