Orhan Pamuk: Valixhja e babait tim

Fjalimi i mbajtur me rastin e dorëzimit të Çmimit Nobel Letërsi 2006
(Stockholm, 7 dhjetor 2006)

Dy vjet para se të vdesë, babai im më ka sjellë një valixhe të vogël të mbushur me shkrime të veta, dorëshkrime dhe fletore. Duke marrë pamjen e tij të zakonshme shpotitëse, më thotë që ai donte që t’i lexoj pas tij, domethënë pas vdekjes së tij.
«Hidhi njësy », më thotë ai, paksa i shtrënguar, «ndoshta ka diçka të botueshme. Ke mundësi të zgjedhësh».

Ishim në zyrën time, të rrethuar me libra. Babai shëtiste në zyrë duke vështruar përreth vetes, siç dikush që kërkon të heqë qafe një valixhe të rëndë dhe që zë vend shumë, pa ditur ku ta linte. Më në fund, ai e ka ulur pa zhurmë, në një qoshe. Me të kaluar ky çast paksa i turpshëm por i paharrueshëm, ne kemi rimarrë lehtësinë e qetë të roleve tona të zakonshme, personalitetet tona shpotitëse dhe shpërfillëse. Si zakonisht, kemi folur për gjëra pa rëndësi, për jetën, për çështjet e pafundme politike të Turqisë, për të gjitha projektet e tij të papërfunduara, për gjëra pa ndonjë peshë.
Më kujtohet t’i jem rrotulluar kësaj valixhe gjatë disa ditëve pas ikjes së tij, pa e prekur. E njihja qysh nga fëmijëria këtë valixhe të vogël meshini të zi, bravën dhe qoshet e saj të shtypura. Im atë e përdorte për udhëtimet e tij të shkurtra, dhe nganjëherë edhe për t’i mbartur dokumentet e tij nga shtëpia në punë. Më kujtohet, isha fëmijë atëherë, ta kem hapur këtë valixhe dhe të kem rrëmuar në plaçkat e tij, nga ku ngjitej një erë e mrekullueshme uji Kolonje dhe vendesh të huaja. Kjo valixhe përfaqësonte për mua mjaft gjëra familjare apo tërheqëse, të së kaluarës sime dhe të kujtimeve të mia të fëmijërisë ; megjithatë, nuk arrija ta prekja. Përse ? Padyshim për shkak të peshës së stërmadhe dhe të mistershme që ajo dukej të mbyllte përbrenda.
Do t’ju flas tani për kuptimin e kësaj peshe : ai është kuptimi i punës së njeriut që mbyllet në një dhomë, njeri i cili, i ulur në një tavolinë apo në një qoshe, shprehet nëpërmjet letrës dhe një stilografi, domethënë kuptimi i letërsisë.
Nuk arrija ta merrja dhe ta hapja valixhen e babait tim, por i njihja disa nga fletoret që gjendeshin në të. E kisha parë tashmë babain të shkruante në to. Nuk ishte hera e parë që e ndjeja tërë peshën e përmbajtur në këtë valixhe. Babai im kishte një bibliotekë të madhe ; në rininë e tij, nga fundi i viteve dyzetë, ai kishte dashur të ishte poet, në Stamboll, kishte përkthyer Valéry në turqisht, por nuk kishte dashur të përballej me vështirësitë e një jete të kushtuar poezisë në një vend të varfër, ku lexuesit ishin të paktë në numër. Babai i tij – gjyshi im – ishte një sipërmarrës i pasur, dhe babai im kishte pasur një fëmijëri të lehtë, nuk donte të lodhej për letërsinë. Atij i pëlqente jeta dhe kënaqësitë e saj, dhe unë e kuptoja.
Ajo çka më frenonte para së gjithash t’i afrohesha valixhes së babait, ishte frika që të mos më pëlqente ajo ç’kishte shkruar. Ai dyshonte për këtë, sigurisht, dhe madje i kishte dalë përpara kësaj duke u hequr paksa shpërfillës ndaj kësaj valixhe. Ky qëndrim më mundonte, mua që shkruaja që prej njëzet e pesë vjetësh, por nuk doja të isha i ashpër me babain ngaqë ai nuk e kishte marrë letërsinë aq seriozisht… Frika ime e vërtetë, gjëja që më tmerronte vërtetë, ishte mundësia që babai im të kishte qenë një shkrimtar i mirë. Është në fakt kjo frikë ajo që më pengonte ta hapja valixhen e tim eti. Dhe madje nuk arrija t’ia pohoja vetes këtë arsye të vërtetë. Sepse nëse nga valixhja e tij do të dilte një vepër e vërtetë, do të më ishte dashur të pranoja ekzistencën e një njeriu tjetër, krejt të ndryshëm, në brendësi të babait tim. Ishte diçka e tmerrshme. Edhe në moshën time paksa të madhe, doja që babai im të ishte babai im, dhe jo një shkrimtar.

Për mua, të jesh shkrimtar, kjo është të zbulosh me durim, përgjatë vitesh, personin e dytë, të fshehur, që jeton brenda nesh, dhe një botë e cila pjell jetën tonë të dytë : shkrimi më sjell ndërmend në rradhë të parë, jo romanet, poezinë, traditën letrare, por njeriun që, i mbyllur në dhomën e tij, mbyllet në vetvete, i vetëm me fjalët, dhe duke bërë këtë, hedh themelet e një bote të re. Ky burrë, ose kjo grua, mund të përdorë një makinë shkrimi, një kompjuter, ose, siç unë, mund të kalojë tridhjetë vjet duke shkruar me stilograf dhe mbi letër. Duke shkruar, ai mund të tymosë, të pijë kafe ose çaj. Herë pas here mund të hedhë një sy jashtë, nga dritarja, mbi fëmijët që luajnë në rrugë – nëse e ka këtë fat, mbi pemët, mbi një peizazh – ose dhe mbi një mur qorr. Ai mund të shkruajë poezi, teatër ose siç unë, romane. Të gjitha këto larmi janë dytësore në lidhje me aktin thelbësor të të ulurit në një tavolinë, dhe të të zhyturit në vetvete. Të shkruash, kjo është të përkthesh në fjalë këtë vështrim të brendshëm, të kalosh në brendësi të vetes, dhe t’i gëzohesh lumturisë së të hulumtuarit me durim, dhe këmbëngulje, të një bote të re. I ulur në tavolinën time, ndërsa rreshtoja fjalët mbi fletë të bardha, dhe kjo me ditë, muaj dhe vite, unë ndjeja të ndërtoja këtë botë të re, siç ndërtojmë një urë, apo një kupolë, dhe të zbuloja në mua një si person tjetër. Fjalët për ne, shkrimtarët, janë gurët me të cilët ndërtojmë. Vetëm duke i marrë në dorë, duke i vlerësuar njëra me tjetrën, duke i hetuar nganjëherë së largu, nganjëherë përkundrazi duke i peshuar dhe përkëdhelur me majën e gishtave dhe të stilografit, është kjo që ne e vëmë secilën në vendin e vet, për të ndërtuar përgjatë vitit, pa humbur shpresë, pa u ndalur dhe me durim.

Pages: 1 2