Thjeshtra është e heshtur; mbase veçse një pëshpërimë e vogël…
Pishinë dimërore në të cilën kanë rënë gjethet e thara, oborr vakëfi i mbetur nga kushedi kush në kopshtet e pasme të Bajazitit, dritare otomane të kalbura nga koha, duke kuvenduar me librin në dorë, poshtë pemës, Thjeshtra…
Fytyra e saj ngatërruar midis hijeshisë së shkrimeve të vjetra të gurëve të varreve; zbehtësia ka mbetur e saja, freskia e rrobave të varura në ballkon në një ditë vere po e saja, përsipër mollëzave ka në të rrallë quka. Trishtimi i pandoflave të mysafirëve të cilat s’i ka veshur asnjeri… Mes buzëve të holla të saj, dimrat lënë të çara gjaku, teksa flet dhemb, të dhembin fjalët e saja. Thjeshtra është dimër. Nuk është e gjatë si ditët e verës, nuk është për t’u jetuar, për të qeshur; ngryset shpejtazi. Gëzimi i saj është përbrenda; si atëherë kur qeshet fshehurazi teksa shikon një karikaturë në gazetë, fjala vjen…
Thjeshtra: Më parë e paskërkan zbukuruar klasën, paska rënë në dashuri me letrat e krepit. Sekreti i saj është vetvetja. Kur Gruaja ikën nga shtëpia, Thjeshtra qëndron përkrah kolltukut të vjetër prej kadifeje, e vështron rrugën nga xhami, gëzimin e ndritshëm të rrugëve. Se ajo në qelq e sheh vetveten. Kufirin e ka përbrenda saj. Fëmijët e tjerë janë zbavitës, me dhëmbë të bardhë, me hapa të ashpër, të sigurt në vetvete, karficat në flokë i kanë ëmbëlushe. Thjeshtra e kishte gjetur këtë fjalë, kur i qahej, thoshte ëmbëlushe dhe përpiqej të qeshte. Të qeshësh, mësim që zgjat shumë; mundohet ta mësojë, por nuk e kupton fort. Vetëm romanet janë të bukur, gazetat…
Kur zgjohet në mëngjes, përplaset në murin përbrenda saj: është i ati, pra ! Ai është punëtor në Libi, me mustaqe, zeshkan. I pat dërguar një radio që atje. Pa llambë. E rrotullon sustën, dhoma e errët mbështillet me një dritësim të zbehtë jeshil; brendësia mbushet me zana, zëra. Mendon gjuhë të panjohura, vallëzime që fluturojnë fundet, tango, dëgjon pjesë teatrore e këndon këngën e Barësh Manços “moti është i ftohtë akull” duke u përkundur nga ballkoni. Kur Gruaja nuk është në shtëpi, kur shkon mysafire, Thjeshtra fillon të jetojë. Nganjëherë, kur kthehet nga shkolla, ulet në krye të radios pa i larë enët, veshin e ka përherë tek ato zëra: violina fluturake, klarineta të mjegullta, flaut me flatra zogjsh, spikere lajmesh me zëra të thellë. Nga zërat që dëgjon, imagjinon fytyra. Është mbrëmje, ora gjashtë, ora e madhe që shfaqet në ekran përpara lajmeve; hapat e kohës së pafund që ecin përpara.
Anët e hidhura të të rriturit, sa të një përralle… Në dimër i bindet thirrjes së butë të nënkresës, nganjëherë e zë gjumi. Gjumi i fëmijëve, s’është tjetër veç një ditë e errët dimri; mërdhinë, mblidhet kutullaç në kolltuk. Thjeshtrën nuk e mbulon asnjeri. Se mos shkoj të argëtohem unë, kurvë boshnjake, thotë Gruaja, e rreh, nuk i dhimbsen qukat e saj, nuk i dhimbset shkëlqimi i hollë i flokëve të saj; e përse t’i dhimbsej? Thjeshtra është vajza e tjetërkujt… Nuk i dhimbset, të padhembshurit mendojnë se dhembshuria e njeriut ndaj njeriut është e gënjeshtërt. E kap prej flokëve të gjata, nëpër vendet e bukura; shuplaka e saj tingëllon si zë kambane në mëngjese të ndritshme dimri…
Bardhësi verbuese…
Gruaja ka një nip, Naxhiun. Vjen herë pas here, mjekrën e ka të lëvarur, tespihet prej qelibari; ka një pallto të gjatë, të leshtë, të cilën asnjëherë nuk e vesh siç duhet, gjithmonë e hedh përmbi supe… Kur futet brenda, këpucët e shkëlqyeshme i lë në korridor. Eja ashtu, thotë Gruaja; do t’i heqësh brenda këmbët. Atëherë Thjeshtra kaplohet nga ndjesia se këmbët e njeriut janë prej protezash dhe mërzitet. Për shkak të këpucëve të zeza, të nxjerra e të vëna në qoshe, korridorin e pllakos një erë lëkure.
Nuk janë si këpucët tek ajo përralla e bukur që s’i bëjnë tamam askujt; këto këpucë mbajnë vetëm erë të keqe.
Ditën e kaluar, Gruaja, Naxhiu dhe nëna e tij pinin çaj. I dëgjon teksa flasin mes vete: Ta marr unë këtë vajzë, thotë Naxhiu. Edhe ashtu nëna e saj mezi ç‘pret: pastaj, e ka dhe moshën, a s’është tek të shtatëmbëdhjetat kjo?
Byrekun e ha me duar, gjë e shëmtuar, më pas i hedh tri kocka sheqer në gotë, me duart e vajosura e kap lugëzën e çajit, në bishtin e lugëzës, në gotë mbetet shenja e vajosur e gishtërinjve, gjë e shëmtuar. I vjen ndot nga të gjithë, nga çdo gjë e tyre e shëmtuar. Shikimet e Naxhiut nuk janë ëmbëlushe, kur të puth, mustaqet ta shpojnë faqen, të dhemb. Të vijë kush të vijë, të bërit çaj e kafe është punë e Thjeshtrës, teksa e bart tabakanë e argjendtë i dridhen duart. Në ëndrrat e saj, në pjatat me fruta që shërbehen pas kafesë, ndalojnë zogj, bukuri.
Thjeshtra, fletë kalendari që ka ngelur prapa gjashtë a shtatë ditë, s’e ka këputur njeri; kur hekuros përhumbet, dyshemenë e fshin me të shpejtë. Komshia përballë, motër Figeni; Figeni i lyen madje edhe vetullat me vaj bajamesh, është paksa e zbukuruar, grua me stil, është shtatzënë. Shtëpinë e ka të mbushur me romane; Thjeshtra vetëm atë do. Zëri i çuditshëm i motër Figenit, dhimbje, emocion i hollë: këto kohë streçet janë shumë në modë, të t’i blejmë dhe ty një palë. I sheshin në tregun e së martës.
Atëkohë, mbrëmjet e zhurmshme në parkun Jogurtçu, të qeshura… Ende nuk ishin ngritur parkingje kryeneçe makinash në dok, shitësit piratë të CD-ve ende s’i kishin bastisur rrugët anësore, në Kadikoj s’ka piratë librash, saraje simitesh. Atëkohë, në tavernën e stacionit të trenit në Hajdarpasha, rakia bartte shije tjetër, trenat venin e vinin në ditë të mira e të drejta… Në stendat e gazetave shitet pa pushim, blihen në të hipur në vapor, qeshet teksa vështrohet deti, pulëbardhave u hidhen copëza simitesh; skelën e Karakojit s’e kanë ngjyer ende me atë bojë muti, shitësit e luleve janë sërish jevgjë, shumëngjyrësh sërish. Edhe lulet po ashtu…
Atëkohë, në Erenkoj, vila të vjetra gjithmonë, në kopshte lule hidrangea, aty-këtu vitrazhe, kopshtet e vjetra të kredhura në mbrëmje… Në stacionin e trenit Këzëlltoprak di një qoftexhi ambulant. Ky njeri e mbush karrocën e tij me fletët me vrima të përdorura për shtypin e bilancit të kushedi cilës ndërmarrje, me to i mbështjell bukët me qofte që përgatit. Thjeshtra, kur ikte nga shkolla me paratë e mbledhura, teksa hante qofte, donte, s’donte, lexonte bilancet e ndërmarrjeve të ndryshme… I pëlqenin shumë patatet me qofte, por ama ato që përgatiteshin në kuzhinën e shtëpisë, ato që skuqeshin ndërsa gratë këndonin këngë popullore…
Thjeshtra kishte tryeza mbrëmjesh të përgatitura me duart e saj prej fëmije. Ka uri; pirunin e mbërthen miqësisht, edhe nëse është e ndenjur, në dorën tjetër fsheh bukën, ah ajo luftë e brishtë! Brishtësi lufte, kuptohet; sepse Gruaja, bukën e freskët e ruan për vete, për fëmijët e saj. Thjeshtra ha gjithmonë e frikësuar. Është dhembshuria e mollës, beson në atë se po ta qërojë lëvoren e saj pa e këputur, do të shkojë në parajsë; beson se ka një parajsë, beson në mirësinë e pafund që do të vijë në fund të gjithçkaje.
Më së shumti ka mbrëmje. Më së shumti duke e marrë malli për babanë… Në televizor, gruaja dhe burri që vallëzojnë në pistën e akullt… Ja që kur i sheh ata, çdo gjë është ndryshe. Kur ata fluturojnë mbi akull, koha ngrin. Gozhdohet dhe ngec, shtrihet përtokë gjerë e gjatë për të qenë afër me ta, përmbi qilim… Me bërrylat e mbështetur në tokë e merr fytyrën mes duarsh, sytë nuk i largon as edhe një çast nga ekrani. Sikur të kishte një mollë, sikur Gruaja t’ia qëronte dhe t’ia sillte, të hante teksa shikonte… Sikur të kishte pak kohë për të qenë fëmijë, për të qëndruar fëmijë. Tanimë, Thjeshtra fluturon, sikur të kishte pak kohë për zemrën.
Edhe vajzat që rrëshqasin e zhduken nëpër akull kanë të veshura streçe. Nga ato që motër Figeni tha se do të blejmë; duhej dalë në treg dhe duheshin gjetur ato streçe. Edhe Thjeshtra mund të bëhej një nga nga ato vajzat, përmbi akull, në këmbë të mbathura ato këpucët e holla, të shndritshme. Përse jo?

∗∗∗

Në të dalë të shkollës, Thjeshtra pi cigare me shoqet. Mundohet të bëjë zemër prej tymi, provon të bëjë tullumbace. Në Kadikoj, aty përkarshi detit, i qenë marrë mendtë; zhurma që i plandosi zemrën. Prapa, godina e teatrit; vajzat patën ikur nga shkolla midis vështrimeve të buta të Haldun Tanerit, e shtyjnë jetën me ç’duket. Bie fjala, flasin për birrat… gjithmonë flasin për atë se si është e ndaluar që njeriu t’i afrohet njeriut, apo se si ditën e kaluar, aty te fari, polici e kishte hedhur në det çiftin që puthej; i kanë frikë njerëzit.
Rrugës për në treg, me motër Figenin flasin për atë se si të dukesh e re, si të dukesh femërore. Blejnë streçe, kërkojnë emër për fëmijën e Figenit, që do të lindë. Thjeshtra nuk di emra fëmijësh, prandaj s’mund të gjejë. Duhet të lexosh shumë romane, i thotë motër Figeni; njeriu mëson shumë gjëra prej tyre. Burri i Figenit është gazetar, një njeri që humbet midis letrave të mbrëmjes, zhurmës që prodhojnë tastet e makinës së shkrimit, midis librash, që pi cigare paf-puf; Vëlla Sadiu. Thjeshtra, si duket, nuk i do aq shumë fëmijët. Sepse ajo s’ka qenë fëmija i askujt, ashtu ndihet. Askush nuk ishte i askujt. E mëson herët.
Sa ëmbëlush është tregu, shumëngjyrësh, në treg ka gjëra erëmira; nenexhik, majdanoz, llamba radhitur në pe, ka jetë… Prandaj vonohet për shtëpi. Do ta rrahin. Disa net kërcen me vrull nga gjumi, si të rrëzohej nga shumë lart, zgjohet duke u dridhur, i zihet fryma. I ndrydhet zemra. Kjo është e tepërt për një fëmijë të vogël… Atëherë e kupton vetminë e saj. I dhemb gjithë çka në lëkurë, në shpirt, nga koka gjer te thoi i këmbës. Nga dritarja e saj e sheh botën e shkretë.
I largon perdet e tylit, jashtë errësirë, pa gjallëri, pa zhurmë, qetë, gjithmonë. Matanë është deti, e di. Nuk ka as kohë që bashkë me shoqet të hipë në vapor dhe të kalojë matanë. I duhet të kthehet në shtëpi me të mbaruar mësimi; sikur të vonohej qoftë edhe pesëmbëdhjetë minuta, Gruaja do ta mbyste Thjeshtrën. Përtej kalonin trena, pëllumbat në hekurudha, ai hekur që t’i digjte sytë, era e bakrit… Kishte reshtur qëkur së qari për nënën e saj. Kjo dije i qe ngjitur qëmoti: nuk duhej qarë për asgjë. Provon të mos qajë. Tanimë e di që s’ka një nënë.
Dhe se ato që nuk kanë nënë, nuk do të kenë asgjë për njëfarë kohe…
Por ama, çdo njeri ka nga ndonjë gjë, Thjeshtër… njëra nga shoqet e saj kish pasur një të dashur, fjala vjen. Djali qe ulur pranë saj në kinema, i kishte prekur këmbën e gjëra të këtilla, e ajo qe ngazëllyer… Thjeshtra ka shoqe që shkojnë në kinema. Netëve e mendon nënën e saj; fëmijët u rritkërkan në brendësi të nënave. Zgjohet ujë në djersë, kishte pirë cigare fshehurazi, i kishte lindur një si brengë përbrenda, në ëndrra i digjen gishtërinjtë. Edhe e ëma pinte; vallë, asaj donte t’i ngjante?! Me zjarrin e fshehtë të një kureshtjeje, shishet kafe, topolake, të ftohta të birrave; nuk ka guxim të pijë, Gruaja i kishte thënë se qe mëkat, sipas Gruas çdo gjë është mëkat.
Streçet qenkan shumë të ngushta. Le të jenë. Nuk u dashka të na duket asnjë pjesë e trupit. Ç’do të ndodhte nëse do të na dukej? Do t’u bëkemi trungje ferri dhe do të digjemi! Gjen një zgjidhje me të sajën: do t’i vesh në shtëpi atëherë.
Në mëngjes zgjohet herët. Gruaja ka një djalë tetë dhe një vajzë dy vjeç.
Fëmijët i ushqen Thjeshtra, gjithmonë. Gruaja e thërret gjithmonë Boshnjake, duke i bërtitur:
Pastroja prapanicën këtij, boshnjake! Laji enët, boshnjake!
A e bëre çajin, vajzë, boshnjake?
Me vite të tëra mendon se fjala boshnjake është sharje. I vesh streçet menjëherë, sa shumë që ngazëllehet, Gruaja e vëren. Është e shtunë, mëngjes. Thjeshtrës s’i pëlqejnë ditët kur s’ka shkollë, kurse e shtuna është dashuria ime e parë…

∗∗∗

Shumë gjëra kuptohen me kalimin e kohës; edhe vetminë e Thjeshtrës do ta vëreja me kalimin e kohës. Atë e dërgoja në tregje. Sepse në tregje njeriu e kupton që nuk është vetëm. Se të tjerët nuk janë edhe aq të skëterrshëm… Kalonim të dy midis shitësve të djathërave, turshive, aromës së kafes së thatë, stofrashitësve, shportave të fejesës, duarve me këna, grave të mbuluara me çarçafë, me shami, xhaxhallarëve të moshuar me takije juni, donerëve me mish të grirë, midis ëmbëlsirave me shumë sherbet; i shikojmë shurupet e frutave, futemi në dyqanet bimore dhe kërkojmë bimë shëruese për dimër, do të kemi dimra të gjatë në jetën tonë, si parapërgatitje për to.
Mundohem ta përqafoj atë me dashuri mes botës sime të errët prej thjeshtri, rri e ia përshkoj flokët me duar… Flokët i ka të gjatë… Nganjëherë pyet: a m’i përkëdhel flokët? Netët janë aq të errëta sa nuk më dhimbset asgjë. Netët në Ortakoj. Netët në Beshiktash. Në Londër, në një pension të ftohtë, të vjetër; në cepin tjetër të botës, net në breg të oqeanit… Pastaj, hëna që del përnjëherë në brendi të natës na ndriçon shpirtin. Unë dhe t’i them, Thjeshtër. Ty të them. E nxjerr dhe e ndez shkrepësen nga fëmijëria ime, të cilën ti nuk e pate; i djeg kujtimet me qëllim që të lindësh përsëdyti…
Do të të rrëfej se në këtë botë ka edhe gjëra që nuk janë të thjeshtra…
Thjeshtër, në këtë pjesë të historisë, do të më duhet ta pranoj: të dua.
Thjeshtra i vesh streçet dhe shkon të mbushë çaj në kuzhinë, pastaj i kthehet punës; Gruaja e sheh tek po e dëlir orizin në kolltuk. I thërret: shiko këtu ti boshnjake! E nxjerr pantoflën nga këmba, ajo që i lexohet në fytyrë është urrejtja, e hedh në surratin e vockël të vajzës. Kjo s’është nga ato pantoflat e mysafirëve, është e fortë, mjaft e vjetruar, prej meshini… I keni parasysh ato që qëndrojnë në pjesët e brendshme, të pasme të portmantove, si të zëna në faj, të praruara përsipër, të kadifenjta, ka edhe të tylta, si t’i fshiheshin diçkaje; nuk është ashtu… Ose ato që janë për meshkuj, i dini; krenare, kàfe si prej një nëpunësi të pensionuar, të qëndisura, pantofla me surrat satre kasapi; nuk është as ashtu. Është pak e ndyrë, me erë të keqe, shumë e përdorur…

∗∗∗

E ç’kanë meshkujt për t’i dashur, apo jo, Thjeshtër? Kur ta mendosh që babai yt të lë brenda kësaj torture… Lumi i gjakut në fytyrë i rrjedh nga buzët drejt e në gojë. Për një pakogjë, siç janë streçet, pa asnjë arsye, në shtëpi plas sherri. E vogla e Gruas qan. I madhi ngulitet menjëherë te qoshja e derës, do ta mbrojë nënën pra! Kush, kë, prej kujt, përse dhe çfarë mbron?
Ajo që pason është vetmia. Gruaja nervozohet dhe del jashtë duke bërtitur e thirrur. Thjeshtra troket në derën e motër Figenit. Në fillim e qetë, pa lëvizur, kadife, blu e thellë, si cohë festash… Teksa ulet në kolltuk, në televizor fillon transmetimi i patinazhit në akull: sikur të punoja në vendet ku ndodhen ata, të ikja që këtej. Atje, sikur ta kishte për punë që t’i ngrinte në këmbë ata që rrëzoheshin, të ikte… Po të ikja, do të mësoja, me kohë edhe unë, do të mësoja të rrëshqisja… Fillon të pikërrojë ashtu, e heshtur, qan duke fërgëlluar: ma gjej nënën, motër, thotë: ma gjej nënën, të lutem…
Motër Figeni përgatit çajin, së shpejti do të lindë, ecën me vështirësi, fëmija e shqelmon, si qenka vallë?! Thjeshtra ëndërron se si vite më pas do të ketë një fëmijë, do ta dojë atë. E ndezin radion. Radioja u bën mirë lotëve që derdh duke psherëtirë: paskëtaj s’do të qaj. I premton vetes.
Ndërkaq kishte qarë për mua. Asaj do të ia rrëfeja të gjitha këto, të gjitha kështjellat me të cilat ishte e rrethuar dashuria.
Figeni e merr në telefon burrin e saj. Sadi, i dashur, eja, i thotë; le të përfundojë vuajtja e kësaj vajze. Burri pyet në anën tjetër të linjës; Thjeshtra përnjëherë e kupton se nuk i kujtohet emri i nënës së saj. Pastaj se sa e huaj ndjehet ndaj konotacionit që i krijon ky emër… Aty kah mbrëmja, Gruaja kthehet në shtëpi. Nuk mund ta gjejë Thjeshtrën. Do të vijë sidoqoftë, e di. Do të vijë. Është e detyruar të vijë. Por Thjeshtra s’do të kthehet në atë shtëpi. Në mbrëmje, Vëlla Sadiu e ka gjetur adresën; eja, vajzë, i thotë, ngrihu të shkojmë te nëna jote.
Thjeshtra shkon e vetme; sepse duhej të shkonte e vetme, e di.
Unë do të qëndroj pranë teje, Thjeshtër.
Kushedi sa dimra do të kalojnë, sa vera! A të kujtohet se si njëherë na përplaseshin në fytyrë dallgët që na i pat dërguar zoti i detit? Aty tek teatri antik, dielli perëndonte. Me mijëra vite qëndronin aty te gurët pranë. Të kishte zënë gjumi në barkë, në mes të detit, qukat që të derdheshin nga fytyra më përngjanin me monedhat antike që shndrisin në det.
Cilin prej nesh do ta marrë fillimisht jeta? Cili prej nesh do të bjerë i pari në duart e vdekjes? Del nga pallati qetësisht. Rrugicat e mbrëmjeve të së shtunës janë të shkreta, pa njeri. Moti ngryset, ajo bluja të pëlqen. Nuhat aromën e lule dorëzonjave, që janë kacavjerrë nga kangjellat në dyert e kopshteve të disa pallateve, të dhemb shpirti nga këto. Të pëlqejnë…
Nuk e shkrove adresën që ta dha Vëlla Sadiu, sepse ishte e lehtë. Çuditesh me vijën që fati e tërhoqi mes jush: nëna, që s’e ke parë gjithë këto vite, banoka në Erenkoj, në njërën nga rrugicat e poshtme, më e shumta tre rrugica më tej… Do të shkosh tek ajo shtëpi.
Asnjeri nuk do të të marrë që atje.
Dëshiron shtëpi të mbushura përplot me dashuri. Tryeza të mbushura përplot me dashuri, net përplot me dashuri, lëvore portokajsh, gështenja, fëmijë shndritës… Kalon nëpër parqe Thjeshtër, kalon nëpër kopshtet që Xhemal Syreja përmend në poezitë e tij. Çdo gjë është e lënë pas dore, copë e çikë. Shikon lule hidrangea ngjyrë rozë, në blu të thellë, i prek bukuroshet e natës; janë lojëra këto…
Sa vjeç ishe kur e pe nënën për herë të fundit? A e njeh njeriun me të cilin është martuar? Nuk e njeh. Të jetë njeri i mirë? Nuk e beson. S’ke parë shumë meshkuj të mirë. A e pyet veten: Vallë, nënën time a nuk e ka marrë aspak malli për mua? Kalon rrugë. Përtej ka yje. Mbrëmjet verore të familjeve të lumtura. Ëndërron ballkone të freskëta për veten. Në të cilët do të mund ta dëgjosh erën pa frikë gjer sa të të kënaqet shpirti… Rrugët janë ende boshe, është koha kur njerëzit e lumtur hanë ushqim, pastaj do të dilet në Moda, do të blihet akullore tek Usta Aliu. Vajzat do t’u llastohen baballarëve. Vajzat, me fundet e shkurtra fare; kurse në fytyrën tënde blanë vetëm se veshe streçe… Teksa ecën përgjatë rrugës që ta tregoi Vëlla Sadiu, ëndërron të bëhesh gazetare, ashtu gjithë dije.
Vëlla Sadiu është hero, paskëtaj do t’i lexosh shkrimet e tij gjithmonë, pa të ikur as edhe një.
Tani buzët e tua të holla dridhen nga emocioni. Më parë gëzoheshe me njerëzit që e kalonin kohën duke u kënaqur në ballkon, tanimë nuk të pëlqejnë meqë i xhelozon. Do të të dhembë shpirti për çdo njeri të lumtur që do takosh; ke frikë se në të ardhmen mund të shndërrohesh në një njeri të keq. Ecën, dita perëndon dalëngadalë. Ditët e verës erren vonë. Një shtëpi e vjetër, private, brenda një kopshti. Shkallët prej guri. Vitrazhet në xhamat e derës hyrëse. Po sikur të mos ketë asnjeri brenda, po sikur mos të pranojnë? Pas gjithë këtyre gjërave s’mund të kthehesh as në shtëpi. E dëshpëruar.
I bie ziles, e hap një grua e panjohur, është tezja jote. Nga brenda dëgjohen të qeshura, gëzime… Në dhomën e pritjes ka një zog në kafaz, cicërinë pa pushim; dëgjohet zëri i televizorit, parashikimi i motit. Është shtruar tryeza, njerëz të lumtur që presin të zotin e shtëpisë. Ka shalqi, sallatë domatesh, qepë të prera hollë-hollë, pas pak përsipër do t’i hedhin majdanoz dhe vaj.
Ke ndaluar aty te hidrangeat; unë erdha dhe thua emrin: Jam vajza e zonjës së shtëpisë, a ndodhet në shtëpi? Dëgjoje dëshpërimin në zërin tënd. Tezja e shastisur fillon të të puthë teksa thërret nënën tënde.
Nëna del nga kuzhina me duart e lagura: Ç’ndodhi, kush është? Ka veshur një fustan të kuq, flokët i shkëlqejnë, është shumë e bukur. Gruaja ishte hukubete, fëlliqësirë. Vajza ime, thua; i bie të fiktë nga emocioni.
Tezja sjell menjëherë shishen e kolonjës Pereja me qelqe të trasha. Ia fërkon kyçet nënës, tëmthat. Gruaja e shkretë vjen në vetë. Përsëri të përqafon fort. Të merr erë. Çdo fëmijë mbajtka një aromë, që nuk e di kush përpos nënës së tij… Teksa i merr erë, dridhet. Rrëqethesh. E kupton se ajo gjë që rrëqethet është dashuria. Me bukurinë e atij përqafimi mëson të mos fajësosh asnjeri, Thjeshtër. Sepse, në të vërtetë, vetëm po arrite të kuptosh, s’mund të fajësosh. Atë çast vendos që mos të largohesh kurrë nga këta njerëz.
Mësohesh të jetosh pa pasur asnjeri të drejtë përmbi ty.
Pa kërkuar asgjë prej askujt… Do të qëndrosh këtu.
Për më tepër edhe që këtej do të ikësh, e di. Mjafton të fillojë thjeshtëria, pastaj vazhdon ashtu; e kupton këtë kur dëgjon se si afrohen zërat e fëmijëve në sallon. Ti nuk përket këtu… Njeriu që do të kthehet në mbrëmje me duart përplot me trasta nuk është babai yt… Babai yt do të vdesë pas disa vitesh. Pas lë kujtime, mbrëmje. A do të mund t’i thuash baba një njeriu që po e sheh për herë të parë?
Je ballë për ballë me vajzën e vogël që futet brenda duke thënë: çfarë ndodhi nënë, kush erdhi…? Përse atëherë vështrimi të ndalet te patatet e skuqura në tryezë, të ketë dhe qofte? Të hash ushqim rehat, lirshëm, pa pasur turp…
Do të ikësh edhe që këtej, do të detyrohesh të ikësh. Të gjithë kanë nga një dhomë këtu. Për ty do ta përgatisin divanin e sallonit. Do të shkosh të mësosh, të bëhesh gazetare, Vëlla Sadiu do të të ndihmojë, daktiloja jote në redaksinë e gazetës Millijet… Do të futesh në provimet e universitetit, tryezat plastike në kantinën e Universitetit të Stambollit, ku vazhdojnë të rrinë të majtët. Në moshën tetëmbëdhjetë vjeçare do të njihesh me Dostojevskin, net me borë, net pa gjumë, do ta duash shumë këtë njeri të çmendur. Do ta kuptosh se nuk ke asnjë faj kur do të bëhesh korrespondente e kronikës së zezë. Ç’na qenka ndëshkimi! Nuk ka faje…
Njihu me motrën tënde, të thotë nëna. Me motrën tënde të vogël.
Në moshën tetëmbëdhjetë vjeçe do të shpërngulesh në një papafingo, në Beshiktash. Shqetësimi i netëve të verës, vetëm, fillikat. Nuk është as papafingo madje; një kat i dytë, që e pat ndërtuar pronari i shtëpisë për djalin e tij. S’mund të quhet kat, një dhomë, le të themi. Për këtë dhomë të vockël do të të kërkojnë qira të plotë. Të këtillë janë ata, duan të përfitojnë nga gjendja më e dëshpëruar e njeriut.
Kur të kthehesh nga redaksia në orët e vona, netëve në të cilat do të të duhet të punosh, komshinjtë do të të vështrojnë nga ballkoni. Rojtarët e moralit. Do të jenë kureshtarë për atë se çfarë është duke bërë kjo vajzë e çuditshme në atë kat të sipërm. Fytyra të pavënare, të përgjumura, të dyshimta, të fshehura pas perdeve të tylta deri ndaj të gdhirë… Nuk do të frikohesh nga vetmia Thjeshtër, edhe ashtu ishe e vetme. S’do të qeshje shumë; gishtërinjtë e tu, duart, do të shkëlqejnë nga nderi i punës, e vogla ime. Do të bëhesh e bukur.
Do të punosh gjatë natës me qëllim që të shkosh në shkollë ditën. Për më tepër duhet të kursesh; në redaksi u japin ushqim mëngjesi atyre që punojnë deri në të gdhirë, në kuti të vockla, mjaltë, reçel, një copë të hollë djathi, në të shumtën e rasteve bukë të ndenjur. Duhet t’i përdorësh me kujdes paratë, nuk duhet t’i bësh rrush e kumbulla. Do shohësh dhimbje kur të punosh si korrespondente shëndetësie, do ta kuptosh se njerëzit kanë dhimbje, se vdekja është ilaçi i të gjitha dhimbjeve… Do të rritesh kësisoj, kështu do mësosh se si të qëndrosh në këmbët e tua me dinjitet; kësisoj, në ujin që pi, në bukën që ha, djersa e ballit… Do e shtysh jetën.
Atë vend e kishe gjetur një ditë të zakonshme, një buzëmbrëmje, rastësisht, teksa vrapoje pas një lajmi: Në kopshtin e pasmë të Bajazitit, oborr vakëfi i mbetur nga kushedi kush, dritare otomane të kalbura nga koha, poshtë pemës, duke kuvenduar me librin në duar, Thjeshtër, aty do të njiheshim. Rrugë përgjatë të cilave kanë rënë gjethet. Ne të dy për nën shi, përkrah njëri-tjetrit.
Kam tre vite që dua të t’i rrëfej këto.
Se si u reflektua në pasqyrën time historia jote pa dashuri, që ma rrëfeve një prej netëve, në Byjykada, aty tek Ajazma, mes gurëve që i pëshpëritin terrinës, mes pemësh.
Qoftet me patate, patinazhin në akull, mollët e qëruara, gotat e çajit, shishet topolake të birrave dhe mënyra se si për mua asnjëherë s’ishe e thjeshtërt. Më së shumti këtë… Thjeshtëria jote, mbeti në historinë që të solli tek unë, në rrëfimet tua.
Në duar e kishe Sikur nesër është Prill. Isha në tryezën përkrah. Në kopshtin e vakëfit, mbrëmje vjeshte, çaj sherebeli, nargjile… Kishte kohë që nuk kisha rastisur në shkrimet e mia në duart e dikujt që nuk e njihja aspak. Teksa lexoje, në fytyrën tënde ajo dhimbja e çuditshme të cilën e kujtoje nga shumë kohë më parë… Brishtësia e flokëve të tu, gazeta në tryezën tënde, gota e çajit, cigarja me nenexhik, një njeri që humbet mes fjalëve të mia.
Kësaj radhe do të ta rrëfeja ashtu siç e kuptoja unë thjeshtërinë tënde, me të cilën ishe mësuar qëkur, të cilën e kishe falur qëkur. Nuk di nëse ia dola. Përjetimet ndryshojnë duke u rrëfyer. Duke u rrëfyer, çdo gjë kthehet në dëshirën e rrëfyesit. Asgjë nuk përjetohet për së dyti duke u rrëfyer, ndërtohet nga e para, kthehet në gjëra të tjera…
Ndjesia e të qenit e huaj si e të gjithë njerëzve që nuk e pranonin këtë botë, qëndrimi yt i sajuar gjithkund, me të cilin nuk mësoheshe dot; se edhe ti ishe një nga ato fëmijët e bukur… Ty, pra, do të t’i rrëfeja të gjitha këto, gjithë sa ndodhi, nga fjalët do të udhëtonim tek adoleshenca jote.
Te Thjeshtra…
Ja! Ja, je aty, Thjeshtër. Teksa i zbret shkallët e gurta të Erenkojit, e vështron për herë të fundit derën me vitrazhe… Largohesh edhe nga shtëpia e nënës tënde, drejt skelës së vaporit të Kadikojit, me çantën e shpinës. Do të largohesh nga të gjitha vendet. Unë dhe ti, tani do ta arrinim veten tënde të atyre kohërave. Atë vajzë të brishtë e të bukur.
Atë njeri të bukur…

Përktheu nga turqishtja Arbana Rexhepi

Autori

Onur Caymaz