Kushtuar gjyshe Fetës, babait Osman, vëllait Shani.
Gjyshja ishte motër dhe nënë e luleve. I kish sjellë në ballkon që të ndihej më afër tokës, nga ku besonte se vinte gjithçka. Mëllagat mbulonin gjithë hapësirën dhe sikur kërkonin të puthnin tokën, por nuk mundnin se ajri i mbante pak më lart.
Ajo jetonte në kohën e Çamërisë, Mazrekut dhe Grikohorit. Koha tjetër, ajo që quhet reale, nuk ishte brenda saj. Çdo ditë flinte në shtëpinë e Grikohorit dhe gdhihej në atë të Fierit. I thoshte “natën e mirë” ullinjve të Grikohorit dhe “mirëmëngjesi” mëllagave të ballkonit. Emrat e gjysheve tona si Feta, Mazeja, teto Zula, Dajo Galipla vinin nga kohëra të tjera si krijesa gjysmë të gjalla, gjysmë të ikura, që i jepnin gjeografinë e vërtetë gjyshes sime.
Dushku, Patosi, Fieri e Vlora e hidhnin Çamërinë në gjithë Shqipërinë dhe kthehej Çamëria sërish në ballkonin e Fierit, në ballkonin e gjithsecilit prej nesh.
E kam lodhur shumë gjyshen me lojërat e mia. Dhe kur rraskapitej tej mase më thoshte: “Po vdes, por, po më solle një degë borziloku, do të ngjallem menjëherë”. Dhe unë shkoja me vrap në ballkonin plot manxuranë e borzilokë dhe i çoja një degëzë. Ajo i merrte erë e ngjallej. Bota bëhej sërish e bukur.
Gjyshja mori fëmijërinë e vet të rrasur në një thes dhe iku për mos t’u kthyer sërish, duke më lënë mua në govatën e fëmijërisë, teksa lahesha përballë diellit. Babai, të cilit trishtimi i rridhte nga çdo pore e trupit, më dëgjonte me një buzëqeshje të lodhur kur i thosha që po t’i kisha çuar një degë borziloku gjyshes, do të ngjallej.
Ajo vdiq në pavijonin e verdhëzës. Kur e pashë ashtu të zvogëluar brenda pizhameve, nuk e besoja që ishte motër e luleve. Besua, vëllai im i madh, qau shumë kur e pa në atë gjende. E lau me lot. Dhe atëherë në hije i dukej thesi i mbushur deng i fëmijërisë. Që prej asaj dite u bëra shok me hurmat e Uzinës Mekanike Bujqësore ku punonte ime më dhe ato fshehurazi më thanë që gjyshja kish ikur me thesin e fëmijërisë me vete e nuk do të kthehej më.
∗∗∗
Im atë kishte kohë që përgatitej të ikte, por herë e mbante pas buzëqeshja e motrës sime, Linditës, herë çapkënllëqet e vëllezërve të mi, Besos dhe Rushanit, dhe hera-herës rendja pas meje, që rritesha para syve të tij. Më së shumti, vitet e fundit e mbajti Jola, goca e madhe e Besos, që e quante motër. Ajo i hipte në qafë, se i dukej im atë si cirk, gjë që u pëlqente të dyve. Oltën, gocën tjetër të Besos e donte shumë, por e ndjente më larg se Jolën, ndërsa Tea, goca e vogël, lindi një muaj para se babi të ikte përgjithmonë.
Babi dhe prindërit tanë jetonin kohën reale dhe kohën e Çamërisë në të njëjtën kohë. Këto dy kohë herë pajtoheshin, herë jo. Herë ishin më afër ullinjtë e Çamërisë dhe herë më afër mëllagat e ballkonit të gjyshes. Herë fliste Çamëria dhe herë ata, herë kuptoheshin e herë jo. Kokën e mbante nga Çamëria, sikur kishte diçka që nuk ia thoshte dot. Këtë ngrirje mbajtën në fytyrë gjithë kohës.
U hipte autobusëve dhe bëhej si ata dhe në darkë bëhej fëmijë si unë, që ndiqja hurmat. Në mëngjes ankohej se bota ishte e vogël dhe kërkonte pincat për ta zmadhuar në valixhen e tij po të vogël, ku gjendeshin të gjitha veglat e botës, që nga fillimi i saj. Në valixhen e madhe mbante arra, që ua shpërndante Enit, Redit dhe Skerdit, nipërve të tij, si babagjysh i vitit të ri. Sillte luledielli nga fushat ku endej vitet e fundit të punës, i hapte në shtëpi dhe i jepte edhe Ilirit, çunit të vëllait tij, Halilit.
U kujdes për lulet e gjyshes sa mundi. I ujiste thuajse çdo pasdite. Iku kur e pa që pincat dhe veglat e tij të vjetra nuk po e zmadhonin dot botën. Vendosi kokën mbi ekspresin e kafesë, që e ngrinte çdo ditë, e çonte në lokal, dhe fjeti. Të tjerat vlejnë vetëm si gurë kujtese, por nuk mund të thonë si iku im atë. Vetëm ekspresi i kafesë e di të vërtetën dhe ai tha se iku i kënaqur, por pak me nxitim, se vjeshta kishte kohë që e ndiqte, por e arriti kur nuk pritej.
∗∗∗
Rushani u sëmur nga mëlçia dhe dukej se po rrëzohej ngadalë mes rrugës “Myslym Shyri”, tek e ndiqte nga pas kafja e Mullirit të Vjetër. Prej kohësh fytyra i kish marrë një ngrysje jo normale dhe përpiqej ta mbante zhytur në gjoks, sikur t’i ruhej dritës. Kur ndaheshim, të kujtonte sirenën e trenave me buzëqeshjen që lëshohej mundimshëm mes nesh, si e ardhur nga kohë tjetër.
Rushani, Lindita, Besua dhe unë kishim bërë një pakt: mund të ktheheshim ose jo në Çamëri, por nuk do ta harronim kurrë. Nuk do ta harronim që na përkiste dhe i përkisnim. Rruga drejt Çamërisë ishte mbushur me vështrimet e humbura të gjyshërve, prindërve dhe gjakun e gjithë çamëve të ikur, që na thërriste të mos e harronim që të ngeleshim njerëz.
Rushani, hera-herës, i ngjasonte shiut që zgjatej prej shtëpisë së tij deri aty ku kish lindur. Mbi telin e shiut vareshin të gjitha ditët që kishim kaluar bashkë; kur më kish mësuar këmbët para pallatit pesëkatësh, kur pinte një shishe kosi mbushur plot me ujë pasi kthehej prej Azotikut, kur erdhi në Tiranë dhe fjeti në krevatin tim si fëmijë i lodhur, pasi pimë një shishe fërnet së bashku dhe pushuam në parkun e liqenit… I gëzohej detit si fëmijë. Më kujtohet dita kur erdhi në Bon dhe u endem Rinit, të rritur, por të lodhur si re të tretura larg.
Rushani iku papritur. U sëmur se nuk shihte më qartë, si rapsodët e vjetër. Nuk e kuptoi që ishte rritur dhe, duke kërkuar fëmijërinë e tij, u pengua siç pengohen fëmijët e rritur dhe nuk u ngrit dot më. Në rrezen e diellit prej shtëpisë së tij në shtëpinë ku kishte lindur, varej vetëm fytyra e tij e hirtë, që kish thënë e para se do të ikte.
Më duket se do më dalë përpara, do më presë rrugën në kthesën e parë, do të më shfaqet te qoshja e rrugicës tjetër. Kemi kohë pa u parë. Dhe sërish te cepi i rrugës tjetër, cepi i rrugës tjetër, tjetër… Duke më pritur kur të vijë koha…
Toka merr vetëm atë që i takon, trupin. Shpirti i secilit që ikën, qëndron këtu. Na takon neve, të gjallëve.
