Pas pritjes pambarim, atëherë kur shpresa po zinte të venitej, Xhovani u kthye në shtëpi. Nuk
kishte shkuar ende ora dy, e ëma po ngrinte tryezën, ishte një ditë gri marsi dhe në qiell fluturonin sorra.
Ai u shfaq befas te pragu dhe e ëma thirri: “Oh, bekuar qofsh!”, duke vrapuar që ta përqafonte. Edhe Ana me Pietron, motra dhe vëllai, shumë më të vegjël në moshë, filluan të lëshonin klithma gëzimi. Ky ishte çasti i shumëpritur, kaq shpesh i ëndërruar agimeve, që duhet të rikthente lumturinë.
Ai s’foli pothuajse asnjë fjalë, me zor të madh i mbajti lotët. Lëshoi menjëherë kordhën e rëndë mbi një karrige, ndërsa në kokë mbante ende veshur kapelën prej gëzofi.
“Pa të të shoh”, tha mes lotësh nëna, duke u tërhequr pak mbrapa, “pa të të shoh, sa qenke zbukuruar. Qenke i zbehtë, ama”.
Ishte zverdhur disi dhe dukej si i zgajtur. Hoqi kapelën, shkoi ne mes të dhomës dhe u ul. Sa i lodhur, sa i lodhur që ishte, edhe të vinte buzën në gaz i rëndonte.
“Po hiqe gunën, mor bir”, i tha e ëma, që e shihte të birin si perëndi, aq sa ndiente ndrojtje ndaj tij; sa ishte zgjatur, bukurosh dhe krenar (ndonëse disi i zbehtë).
“Pa hiqe gunën, ma jep mua, nuk ke vapë?”.
Ai u mblodh instinktivisht duke mbërthyer pas vetes gunën, nga frika se mos ia hiqnin.
“Jo, jo, më lër”, u përgjigj turbullt, “ta mbaj më mirë, pas pak do më duhet të dal”.
“Do dalësh? Kthehesh pas dy vjetësh dhe do që të dalësh menjëherë?”, pyeti ajo e keqardhur. “Tani do dalësh? S’do hash ndonjë gjë më parë?”.
“Kam ngrënë, nënë”, u përgjigj i biri me një buzëqeshje të stampuar në fytyrë. “Qëndruam në
një gjellëtore rrugës, disa kilometra para se të mbërrinim këtu…”.
“Domethënë, nuk paske ardhur vetëm? Kush është me ty? Ndonjë shok regjimenti? I biri i
Menas?”.
“Jo, jo, dikush që takova rrugës. Po më pret jashtë”.
“Po të pret përjashta? Pse nuk e fute brenda? E le në mes të rrugës?”.
Doli në dritare. Përtej kopshtit, matanë gardhit prej druri, pa një figurë që endej ngadalë lart e poshtë. Dukej mjegullt dhe të jepte ndjesinë e të zezës. Atë çast, në shpirt të saj, në mënyrë të pashpjegueshme, krahas vorbullës së gëzimit, lindi një dhimbje e mistershme therëse.
“Më mirë jo”, u përgjigj djali prerazi. “Do e kishte bezdi, është tip i çuditshëm”.
“Po t’i nxirrnim një gotë verë? Hë, një gotë verë?”.
“Më mirë jo, nënë. Është mëndje më vete, mund të nxehet”.
“Po ç’të jetë ky tipi? Nga e gjete? Pse shoqërohesh me të?”.
“Nuk e njoh dhe aq mirë”, tha djali kokulur. “E njoha gjatë rrugës dhe m’u bashkua”.
Dukej sikur donte të ndërronte bisedë, sikur i vinte turp. Dhe nëna, për të mos e mërzitur, ndryshoi temë, por ama u shua në fytyrën e saj të dashur drita e mëparshme.
“E përfytyron dot Marietën kur të marrë vesh që je kthyer? Do hidhet përpjetë nga gëzimi! Prandaj do të dalësh? Që të shkosh tek ajo?”.
Ai vetëm sa buzëqeshi, me buzëqeshjen e dikujt që do të shfaqë gëzim, por nuk mundet.
E ëma nuk arrinte të kuptonte: përse rrinte ashtu i ulur, gati i trishtë, njëlloj si ditën kur u nis?! Tashmë ishte kthyer, një jetë e re e priste, një pafundësi ditësh pa kokëçarje, një varg i stërgjatë mbrëmjesh së bashku, që humbiste në pafundësinë e viteve që do vinin. Kishin mbaruar netët e ankthit kur në horizont shfaqeshin shkreptima zjarri dhe mendja i shkonte se edhe ai mund të ndodhej mes tyre, shtrirë përtokë, me gjoksin e shpuar, mes rrënojash të përgjakura. Më në fund u kthye, më i bukur se më parë. Sa do gëzohej Marieta. Pas pak fillonte pranvera, do martoheshin në kishë, një të diel në mëngjes, mes tingullit të kambanave dhe luleve. Përse rrinte si i shushatur, nuk i qeshte buza?! Përse nuk tregonte për betejat? Po gunën? Përse e mbante veshur, me gjithë vapën e madhe që bënte në dhomë? Mbase ngaqë uniforma poshtë gunës ishte e grisur dhe e ndotur. Po pse, nga nëna e vet t’i vinte zor? Kujtoi se i sosën vuajtjet, por ç’ne.
Fytyra e saj e ëmbël, pak e kthyer anash, e vështronte me ankth, e kujdesshme që mos ta bezdiste, duke u përpjekur të përgjonte gjithë dëshirat e të birit. Mos ishte gjë sëmurë? Apo thjesht i lodhur? Përse nuk fliste? Përse i shmangej vështrimit të saj?
Dukej qartazi që shmangte çdo kryqëzim vështrimesh, sikur t’i druhej diçkaje. Vëllai dhe motra e vështronin të heshtur, në siklet edhe ata.
“Xhovani”, mërmëriti nëna pa u përmbajtur dot më. “Më në fund të kemi në shtëpi, të kemi në shtëpi! Prit të të bëj një kafe”.
Shpejtoi drejt kuzhinës. Xhovani mbeti me vëllain dhe motrën. As që do e kishin njohur njëri-tjetrin sikur të ishin takuar rastësisht në rrugë. Çfarë ndryshimi në këto dy vjet! Tani vështronin njëri-tjetrin në heshtje, pa gjetur fjalët, por herë pas here buzëqeshnin, që të tre, sikur të kishin një pakt të hershëm mes tyre.
Dhe ja tek kthehet nëna me kafenë e avullt dhe me një fetë kek. Ai e rrufiti filxhanin me një
frymë dhe filloi të përtypte kekun me përtesë.
“Pse? Nuk të pëlqen? Dikur ishte pika jote e dobët”, donte ta pyeste nëna, por heshti për të mos e bezdisur.
“Xhovani”, i propozoi ndërkohë, “ke qejf të shohësh dhomën tënde? Kemi vënë krevat të ri, kemi lyer edhe muret, eja ta shohësh… po këtë gunën nuk do e heqësh?… nuk ke vapë?”.
Ushtari nuk u përgjigj, por u ngrit nga karrigia dhe shkoi drejt dhomës. Lëvizte me ngathtësi të madhe, a thua se nuk ishte vetëm njëzet vjeç.
E ëma vrapoi para për të hapur grilat (por hyri veçse një dritë e vakët, pa kurrfarë gjallërie).
“Sa bukur!”, tha ai me një entuziazëm të zbehtë porsa vuri këmbët te pragu i dhomës, nga ku dukeshin mobiliet e reja, perdet e pastra, muret e bardhë, çdo gjë e rregullt dhe e pastër. Kur e ëma u përkul për të rregulluar batanijen, edhe ajo e re kartë, ai hodhi vështrimin mbi supet e saj të mpakur; ishte një vështrim aq i trishtë, sa nuk mund të tregohet me fjalë, por që askush nuk e pa. Ana dhe Pietroja qëndronin mbrapa tij, me surratkat rrezatuese, duke pritur të shihnin reagimin ngazëllues dhe të befasuar të vëllait. Por hiç.
“Sa bukur! Shumë faleminderit, nënë”, ishte gjithçka që ai tha.
Lëvizte sytë i brengosur, si dikush që mezi pret të mbyllë një bisedë të sikletshme. Dhe herë pas here shikonte me një shqetësim të dukshëm përmes dritares, gardhin e gjelbër prej druri, pas të cilit një figurë sillej lart e poshtë me ngadalë.
“I kënaqur je, Xhovani? A je i kënaqur?”, e pyeti ajo, e paduruar për ta parë të lumtur.
“Oh, po, shumë bukur”, u përgjigj i biri (por përse nuk pranonte të hiqte gunën?) dhe vazhdoi me
buzëqeshjen e sforcuar.
“Xhovani”, iu përgjërua ajo. “Çfarë ke? Çfarë ke, Xhovani? Ti më fsheh diçka, përse nuk do të ma thuash?”.
Ai kafshoi buzën, iu bë një lëmsh në grykë.
“Nënë”, u përgjigj pas një çasti me zë të shuar, “nënë, tani duhet të shkoj”.
“Duhet të shkosh? Por do kthehesh shpejt, apo jo? Do shkosh tek Marieta? Pa më thuaj, tek Marieta do shkosh?”, u përpoq ta ngacmonte e ëma me gjithë dhimbjen që ndiente.
“Nuk e di, nënë”, u përgjigj ai, gjithmonë me atë tonin e përmbajtur dhe të hidhur, duke u drejtuar për nga dera, pasi mori kapelën prej gëzofi. “Nuk e di, por tani duhet të shkoj, po më pret tjetri”.
“Por do kthehesh më vonë? Do kthehesh? Pas nja dy orësh do jesh kthyer, apo jo? Do lajmëroj të vijnë edhe xhaxhi Xhuljoja me tetën, sa do gëzohen edhe ata, përpiqu të vish para se të shtrojmë drekën…”.
“Nënë”, përsëriti i biri , sikur t’i përgjërohej të mos thoshte më asgjë, të heshtte, për atë Zot, të
mos ia shtonte dhimbjen. “Duhet të shkoj, tani, po më pret ai, është treguar boll i duruar”. Dhe e vështroi me një shikim që të këpuste shpirtin.
Iu afrua derës, vëllai dhe motra, ende në gëzim e sipër, e shtrënguan pas vetes dhe Pietro ia ngriti gunën nja dy pëllëmbë për të parë se ç’kishte veshur poshtë i vëllai.
“Pietro, Pietro! Mjaft! Çfarë bën? Lëre, Pietro!”, i thirri e ëma, që i druhej zemërimit të Xhovanit.
“Mos, mos!”, bërtiti edhe ushtari, pasi vuri re veprimin e të voglit. Por tepër vonë. Guna e
kaltër ishte hapur nja dy pëllëmbë për një çast.
“Oh, Xhovani, biri im, ç’të kanë bërë kështu?”, belbëzoi e ëma, duke ia marrë fytyrën mes duarve. “Xhovani, ky është gjak!”.
“Duhet të iki, nënë”, përsëriti ai për herë të dytë, me një vendosmëri të dëshpëruar. “Boll e lashë të më presë. Mirupafshim Ana, mirupafshim Pietro, lamtumirë nënë!”.
Arriti te dera. Doli sikur ta kishte marrë era. Kaloi kopshtin thuajse me vrap, hapi deriçkën
e gardhit, dy kuaj u nisën me revan, nën qiellin gri, jo në drejtim të qytezës ama, shkuan përtej fushave, në veri, në drejtim të maleve. Me revan.
Dhe atëherë nëna më në fund e kuptoi. Një gropë e pafundme, që kurrë nuk do arrinte të mbushej dot, iu hap në zemër. Kuptoi atë punën e gunës, trishtimin e të birit dhe mbi të gjitha kuptoi se kush ishte ai tipi i mistershëm, që endej lart e poshtë në rrugë duke pritur, se kush ishte ai personazh i çuditshëm dhe tejet i duruar. Aq i duruar dhe i dhembshur sa të shoqëronte Xhovanin tek shtëpia e tij e vjetër (para se ta merrte me vete përgjithmonë), që të përshëndetej me të ëmën dhe ta priste për gjithë ato minuta mbrapa dere, më këmbë, ai zot i botës, në mes të pluhurit, si lypës i uritur.
Përktheu: Kristi Nasto
