Dje u bënë tri ditë që as nuk u gjet fajtori, as më shpallën fajtor. Mbeta as i fajshëm, as i pafajshëm. Nuk e di si mund të quhet kjo! Po të mendohej si për një fëmijë, që nuk i dihet babai, do ta quanim kopil, ndërsa po të ishte me prindër nga kombësi të ndryshme, do ta quanim melez. Nuk kisha zgjidhje tjetër, veç të merresha me të tilla hipoteza tërë paraditen; rrija në pritje, por askush nuk vinte, edhe pse dy herë lajmërova për prishjen e telefonit. Dikur, pasdite, nuk prita më dhe shkova i denoncova për papërgjegjshmëri. Dje, ata, mund të më burgosnin, por as që u mor kush me mua.
“Është çmendur, përfundimisht është çmendur”, tha Timi me një zë të ulët e pamje shokuese në fytyrë. Thënë të drejtën, as që e kisha parë kur kishte ardhur dhe ishte strukur në qoshen e vet.
“Kush?!”, pyeta edhe unë me një zë të ulët, sa nuk e di si më dëgjoi.
“Si kush, faji! Faji është çmendur dhe nuk dihet se ku ka shkuar! Ka ikur! Ka marrë me vete borxhin e fajësisë. Nuk dihet a mund dhe ku mund të gjendet! Edhe nëse gjendet, nuk dihet si mund t’i gjendet ilaçi! Nëse ka ilaç”. Kur e tha fjalën e fundit, fytyra iu shua fare.
“Pra, unë nuk jam më fajtor, Tim”, thashë plot dyshim, pa ditur se çka mund të ndodhte vërtet tani, pasi faji e kish braktisur qytetin.
“E çka je ti, atëherë?”, tha Timi.
“Unë?! …Duke pritur”, nuk i thashë as fajësinë, as pafajësinë. Vërtet nuk dija çfarë t’i thosha dhe si për t’i ikur tundimit pëshpërita me vete: “As me faj, as pa faj kësaj radhe, meqë faji paska ikur!”.
Ishte në karakterin e Timit që të dukej si shumë i dijshëm, por edhe misterioz. Ai vinte me të tilla informata gati të pabesueshme dhe të pavërejtura nga të tjerët, si ky me faj. Pastaj, vinin sqarimet e detajuara, që binin deri në minimumin e të besuarit. Mirëpo, një gjë ishte shumë e rëndësishme: Timi kurrë nuk kërkonte që dikush t’i besonte. Nëse ti shprehje ndonjë mosbesim në vështrime, ai nuk i kushtonte kurrfarë rëndësie. Me një fjalë, nuk ishte ndonjë kundërshtar ziliqar. Pastaj i pranonte kundërshtimet krejt qetësisht dhe, kur mendonte se nuk ia vlente të kundërshtohej, ikte me atë “kështu mendon ti”. Por, kur kishte informacione si ky i sotmi e që nuk e kishte as vetë të qartë, nuk ishte shumë i zellshëm në bisedë, e mbante brenda si diçka të jashtëzakonshme dhe me heshtjen e tij e bënte edhe më të mistershme.
“Nuk jam fajtor, Tim! Nuk jam dhe nuk e pranoj kurrë që jam fajtor! E çfarë faji kam unë? Prita në radhë. Atë ditë të gjitha telefonatat ishin të gjata e të mërzitshme. Pastaj, më erdhi radha. Mora receptorin me dorën e djathtë dhe me gishtin tregues formova numrin. “Alo”, thashë dhe dëgjova veç “al…”, pastaj një zhurmë gati të fjetur dhe asgjë më. Thirra edhe dy a tri herë, “alo, alo, alo”, por asgjë. Preka me gishtin tregues ndërprerësin e sinjalit. Ngrita receptorin, por asnjë sinjal! Lëshova receptorin dhe prita tri apo katër sekonda dhe përsëri asgjë, asnjë sinjal. Kontrollova kabllot dhe gjithçka ishte në vendin e vet. Tim, pse të jem fajtor? Jo, asesi nuk jam fajtor dhe nuk e pranoj kurrë se mund të jem”, i thashë. Edhe ai dukej i humbur si faji apo dukej sikur po e kërkonte atë.
Pasi e shfajësova veten me Timin, m’u duk se u hoq një barrë edhe për idenë e tij se dikush e ndoshta gjithkush ishte fajtor për ikjen e fajit! U ndjeva disi i lehtësuar. Por kjo nuk më zgjati shumë, kur më në fund pashë nga larg dy të panjohur që erdhën. Folën diçka me rojën e derës, por meqë ishin jashtë xhamave pashë vetëm lëvizjen e buzëve dhe nuk kuptova asgjë. Nuk më thanë dhe as më pyetën gjë, vetëm më vunë prangat.
“Kush jeni ju?”, pyeta plot trishtim, por asnjëri asnjë fjalë.
“Ju po prangosni një njeri të pafajshëm!”, i thashë teknikut apo atij që mendoja se ishte tekniku, ndërsa tjetri, që kishte lidhur duart përpara e që ishte përgjegjësi apo mund të ishte përgjegjësi, injoroi tërësisht reagimin tim.
“Mundet ose së paku ashtu duhet të ishte, por gjithsesi jo ashtu”, tha dhe heshti, sikur të thoshte se po arsyetohesha pa nevojë. Pastaj, si pa ndonjë dëshirë për të biseduar, vazhdoi: “Mundet, por kjo nuk do të thotë gjë. Ne nuk po kërkojmë fajin, por personin”.
Një përzierje e rrëfimit të Timit për ikjen e fajit dhe prangimit tim krejt të papritur, më mbante në një gjendje të mjegullt. Së pari ndjeva ftohtësinë e hekurave në duar, pastaj disi m’u përmbys gjithë fotografia e asaj që po përjetoja. Sikur po humbja kontrollin dhe si përçart e pa farë shije bisede thashë:
“Ku e dini që jam unë personi që po kërkoni? Së pari, kë po kërkoni? Unë nuk e prisha telefonin. Madje dje bëra një denoncim se jo që nuk e rregulluat, por nuk erdhët fare. Dje mund të më kishit burgosur. Pastaj, unë nuk desha që ajo të vdiste. Sot nuk munda t’i shkoja as në varrim, sepse nuk desha që ajo të vdiste! Si mund të shkosh në varrimin e dikujt që mendon se nuk ka vdekur?! T’ju them edhe këtë: nuk qava, edhe pse të tjerët qanë pranë meje! As ngushëllimet nuk i pranova! Nuk besoj se e dini këtë ose po bëni sikur nuk e dini”, u thashë.
“Nuk di për çfarë telefoni po flisni! Nuk e di kush ka vdekur! Pra, ju mund të jeni i pafajshëm, por nuk jeni personi i gabuar. Duhet të kuptoni se askush nuk është i gabuar. A jeni ju Istref Bregu? Po. Nuk mund të thoni se nuk jeni. Kaq mjafton për mua. Nuk di më shumë dhe as që dua të di. Kam për detyrë vetëm t’ju shoqëroj. Kaq, të tjerat i merr vesh më vonë, por jo nga unë”, tha tekniku apo ai që mendoja se ishte tekniku.
Nuk mund të gjeja ndonjë arsye tjetër, përpos ndonjë ngatërrimi. Tani që edhe faji ka humbur, mund të ndodhë gjithçka, por pse më kapi mua të parin ikja e fajit? Ndoshta nuk jam i pari? Mbase mund ishte e qëllimshme, por, gjithsesi isha më se i sigurt që diçka po shkonte keq. E derisa të sqarohej e gjithë kjo, ndjeva keqardhje për ata të dy. Megjithatë, nuk u sollën keq me mua. Nuk folën më. As unë nuk thashë asgjë, derisa shkuam në një ndërtesë, në derën e së cilës shkruhej me germa të mëdha: “PROKURORIA SUPREME E IDEVE”. Kurrë nuk kisha dëgjuar për të. Nuk e dija ku ndodhej! Për çfarë idesh mund të ishte kjo ndërtesë ose për idetë e kujt? Të jepja unë ide?! Për çfarë? Të merrja ide? Për çfarë? Në fakt, gjithmonë më ka interesuar më shumë ideja sesa rrjedha e ngjarjes. Nganjëherë, duke përcjellë idenë, kam humbur fijen e asaj që ka ndodhur; ndoshta edhe kësaj radhe kam thënë ose kam bërë diçka që nuk është dashur ta bëja. A thua se prej idesë ndodhesha aty? Por nuk e kisha idenë se ku isha! Nuk mund të orientohesha se në cilën anë të qytetit isha. Nuk e dija a isha nën apo mbi dhe. Në cilin kat të nëndheshëm apo të mbidheshëm! Vetëm di që aty më afruan një karrige. Pastaj, përsëri ai tekniku i tha diçka me zë të ulët një gruaje, që rrinte në sportel. Ajo më vështroi, bëri me kokë dhe ata shkuan. Faji i tyre mbaroi këtu, ndërsa përkohshmëria e fajit tim vazhdoi tutje.
“Më duket se nuk i kuptova ata të dy, por as ata nuk më kuptuan! Shpresoj të më kuptoni ju dhe ta rregulloni këtë gabim, sepse besoj që është vërtet gabim. Nuk kam bërë asgjë që të më burgosni. Madje nuk e di në jam i burgosur. Vërtet, a jam i burgosur? Nëse po, pse? Nëse jo, pse po më mbani këtu nën pranga?”, i thashë sportelistes, që gjatë gjithë kohës shikonte nëpër shkresa, pa shfaqur kurrfarë interesi për mua.
“Së shpejti do të vijë dikush që do merret me ju. Kaq di unë! Kaq shkruan në shkresat e mia. Kam për detyrë veç t’ju informoj për këtë, ndërsa atij tjetrit t’i tregoj që jeni këtu duke e pritur. Nuk di më shumë, nuk mund t’ju ndihmoj më shumë”, tha ajo, ndërsa shkroi diçka.
Nëse secili është fajtor, atëherë askush nuk është fajtor! Nëse jam fajtor pra, mund që edhe të mos jem fajtor. Nuk e di çka i koftë atij që e ka zbuluar fajin! A ka qenë ai vetë fajtor? A mund ta zbulosh fajin pa qenë fajtor? Por, fakti që Timi më tha se faji paska ikur, më tmerroi fare. Por, unë nuk jam fajtor! Pse të jem fajtor? Ndoshta, jam… nuk guxova ta çoj më larg idenë. Tani për tani nuk e di, por di që dikush, mbase inspektori apo ai që mund të ishte inspektori, thirri emrin tim:
“Istref Bregu”.
“Unë”, thashë pavetëdijshëm, më shumë si përgjigje ndaj vetes sesa ndaj zërit. Dhe vazhdova: “Zoti inspektor, a mund ta di a jam i burgosur, apo do më burgosni?”.
Ai nuk tha gjë, vetëm eci para meje, derisa iu afruam derës së fundit të atij korridori të gjatë.
“Pra, unë jam i burgosur dhe ende nuk e di?”, përsërita edhe njëherë.
“Jo, nuk thashë asnjëherë se jeni i burgosur. Edhe nëse jeni apo do burgoseni, nuk është puna ime”, ma ktheu ai.
Insistimi im për të treguar pafajësinë e secilit, filloi të më neveriste. Sa më shumë insistoja, aq më shumë e humbja arsyen ose po filloja të kuptoja atë që deri tani nuk e kisha kuptuar apo nuk kam dashur ta kuptoj.
“A po nisemi?”, tha një zë, që, sa nuhata unë, ishte prokurori apo ai që mund të ishte prokurori.
“Kur po nisemi?”, ia ktheva ende pa e ditur se për ku dhe për çfarë. Inspektori më kishte lënë aty, duke thënë se aq ishte puna e tij dhe se të tjerat do i merrja vesh më vonë, por jo nga ai. Ndoshta do kërkonim fajin si dëshmitar. Po ku e dinte ai se faji kish ikur, duke e lënë qytetin në duar e askujt? Ndoshta Timi e kish shpërndarë lajmin apo unë pavetëdijshëm kisha treguar! Ndoshta të dy kishim filluar ta kërkonim fajin? Mund të kishin kaluar disa orë, mbase edhe ndonjë ditë prej kur isha shkëputur nga rrjedhja e ngjarjeve. Nuk më kujtoheshin as si copëza të shkëputura. Të isha në kërkim të fajit? A isha me Timin? Po ku ishte Timi?
“A nuk po e gjen derën me dalë, a?”, tha me humor prokurori.
“Ma vështirë është me e gjetë me hi!”, ia ktheva.
M’u duk se e pranoi që humbi kësaj radhe, ndaj nuk foli, por ma bëri me shenjë që ta përcillja. Për herë të parë pashë jashtë përmes një dritareje nga aty ku më la të prisja. Por nuk pashë asgjë të veçantë që të mund të orientohesha, ndonëse nuk e kisha fare qëllim kryesor orientimin. Përpara kisha një fushë jo edhe aq të madhe dhe pastaj drurë. Papritur, një njeri që po vraponte me tërë forcën drejt malit më zgjoi kureshtjen. Pas tij rendnin tre të tjerë, por jo me shpejtësinë e të parit. Me t’iu afruar malit, si të ishte një mur i pakalueshëm, i pari u ndal. Të tjerët iu afruan dhe, sipas të gjitha gjasave, po i flisnin diçka. Iu afrova dritares, që të mund të dëgjoja ndonjë gjë, por një tingull muzike, që vinte diku nga katet e larta të ndërtesës, më hoqi çdo shpresë se mund të kapja ndonjë fjalë. E shtrinë përdhe. Njëri nxori nga çanta litarë. Ia lidhën të dyja këmbët, pastaj i hodhën fijet e trasha në një degë. Dy prej tyre i tërhoqën fort, duke i lënë varur, diku një metër nga toka. I treti solli një karrige, e lidhën, ia vunë pas shpine, hodhën litarët në pemë dhe duke i tërhequr e sollën personin sikur të ishte i ulur me kokë poshtë. Pastaj sollën edhe një tavolinë, që po ashtu e lidhën me litarë dhe ia vunë para sikur personi ulur në karrige po lexonte diçka mbi tryezë. I treti u largua disa metra. Si duket bëri fotografi. Foli me dy të tjerët dhe u nis drejt ndërtesës. Sa vinte dhe figura e tij më qartësohej, por nuk më kthjellej ideja se kush ishte fajtori. Kush ishte fajtori? Çfarë faji kishte bërë ai i shkreti, që po e torturonin aq mizorisht? A bëhet që edhe ai të mos jetë fajtor? Po torturuesit, a nuk ishin fajtorë për torturën? Kush është fajtori këtu? A isha edhe unë fajtor, që rrija e shihja e nuk tregoja asgjë? Apo ikja e fajit është një faj, që askush nuk mund ta paguajë?
Ai që vinte drejt ndërtesës, u afrua aq sa munda ta shihja në kokë e poshtë. Instinktivisht u largova, nuk doja të më afrohej më shumë, por fotografia e tij sikur m’u fut në sy dhe më errësoi gjithçka tjetër. Po sikur të më kishte vërejtur, të vinte tek unë, të më merrte e të më thoshte: “Mirë, e pe, eja tani ulu edhe ti dhe bisedoni së bashku”? Sigurisht që së pari do ta pyesja në është frika më shumë faj apo faji më shumë frikë. Jo, më mirë të mos e pyesja fare, sepse ka kohë që edhe këtu kam filluar të kuptoj diçka që më parë as që më kishte shkuar në mendje. Ndoshta, por ende nuk jam i sigurt, por po filloj të kuptoj të vërtetën, që është vetëm një. Dhe kur e pranon këtë, nuk mund të kthehesh më kurrë mbrapa që të bësh edhe një herë të njëjtën rrugë ose ta ndryshosh atë.
“Mjafton për sot! Tani do të dalim”, tha prokurori, i cili kishte ardhur pa u ndjerë fare. Kjo “mjafton për sot” më tmerroi fare. Mos vallë do të më sillte prapë aty, për të parë pjesën tjetër të serialit, të quajtur “faj”?
Jashtë ishte një pamje krejt tjetër nga ajo që pashë nga dritarja. Nuk kishte kurrfarë fushe, kurrfarë drurësh. Një mur i lartë dhe një copë toke me zall. Njerëz që ecnin në një rreth pa bërë zë, pa vështruar njëri-tjetrin, pa u ndalur.
Hyra edhe unë në rresht. Thashë “hyra në rresht” me vete dhe, vetëm pasi ndërrova disa hapa, arrita të kuptoja çfarë më tha mendja.
Në një qoshe kishte nxjerrë kryet një lule. Një bimë, më saktë. Dikush e kishte shkelur. E pashë ashtu të shtrirë përtokë dhe e kalova. Eca në rreth dhe sytë i mbajta hapur ta shihja edhe njëherë. Edhe personi para meje m’u duk se priste të njëjtën gjë, por nuk e pyeti as atë para dhe as e ktheu kokën nga unë: “a e pe?”. Kalova dhe e pashë përsëri, por as unë nuk e ktheva kokën t’i thosha atij pas meje: “po ti, a e pe?”. Mbase e shkela unë. Mos vallë edhe për këtë jam unë fajtori? Apo që e pashë dhe nuk thashë asgjë? Një lule, bimë, a çka ishte? Po ai atje në pemë, kokëposhtë, sikur po lexonte, çfarë kanë bërë me të? Mos vallë edhe kjo ishte pjesë e serialit të fajit?
“Ti e shkele i pari”, më tha sa u futëm në dhomë burri që ecte para meje.
“Kë?”, ia prita.
“Atë që e pashë unë e që mendoj se e pe edhe ti”, ma ktheu.
“Edhe ti e pe, a?”, e pyeta.
“Të gjithë e kemi parë!”, ma ktheu.
“Dhe askush nuk tha asgjë?”, belbëzova.
“Fjalët e shkurta thonë gjëra të mëdha”, ma ktheu, sikur deshi të më thoshte: “Kuptoje tani vetë”.
“Unë, unë jam i pafajshëm. Dua të them se më kanë sjellë gabimisht. Nuk kam bërë gjë që të më burgosin”, i thashë.
Ai më pa, rrudhi sytë disi çuditshëm dhe tha:
“I pafajshëm jam unë! Këtë e tha edhe gjykata! Tani shumë-shumë, edhe dy vjet e do dal! Janë edhe disa procedura administrative, siç po më thotë edhe avokati, dhe do dal”.
“Edhe sa?”, kërceva kur dëgjova që flitej për vite.
“Paj, nëse jo dy, nuk shkon më larg se katra!”, tha ai qetësisht.
Më tmerroi fare qetësia e tij. Pastaj më tregoi se para tetë vjetësh e kishin burgosur gabimisht. Këtë ia kishte vërtetuar edhe gjykata supreme para dy vjetësh dhe tani ai po priste fundin e burgut, që ai e quante “procedurë administrative”, e do dilte.
Heshtja mbuloi tërë hapësirën e dhomës dhe faji më rëndoi mbi sy. Ai i treti, që më ishte futur në sy, sikur doli dhe u palos para dere. A doli nga unë, a erdhi tek unë? Nuk e di! I tha atij që ishte me mua në dhomë që të dilte.
“Dua të flas me ty”, tha, pasi më pa nga koka te këmbët.
“Kush? Pse?!”, i thashë i tmerruar. Më paska parë dhe do të më shpinte tek ai në pemë. Kisha harruar çfarë do bisedoja me të. U përpoqa të kujtoja çfarë kisha menduar ta pyesja.
“Unë”, tha.
Herë më bëhej si torturuesi i tretë, herë si i torturuari i pemës. Jo, jo, duhej të ishte i treti.
“Ti je i pafajshëm dhe unë do të shpëtoj”, tha dhe më vështroi prapë, por tash nga këmbët te koka.
Ky të më shpëtojë mua? Si e di ky që unë jam i pafajshëm? Kush i ka thënë? Mos vallë Timi? Mos e bëj zot që ky ta ketë rrëmbyer fajin dhe tani mundohet që ta zëvendësojë dhe të vendosë sipas dëshirës! Mos është ky vetë ai, desha të them faji?
“Po, po, unë do të të shpëtoj”, tha.
“Por, unë jam i pafajshëm. Këtu më kanë sjellë gabimisht, besoj se është veç një gabim”, ia ktheva.
Jashtë po bënte kriminelin, brenda po bënte shpëtimtarin. Kush ishte ky?
“Kush je ti?”, e pyeta, shtyrë nga mendimi e jo nga arsyeja. Por shpejt u pendova.
“Çdo histori e re vjen nga një histori e vjetër. Kaq! Nuk të duhet të dish më shumë! Por, unë do të të shpëtoj. Përndryshe mund të dënohesh me vdekje”.
“Me vdekje?!”, bërtita. “Por jam i pafajshëm. Ti vetë e the pak më parë”, thashë plot trishtim.
M’u fut përsëri në sy apo doli jashtë, nuk e mora vesh, por që mund të dënohesha me vdekje dhe se ai mund të më shpëtonte, më sillej në kokë. Nuk kisha shumë zgjedhje! Ose të pranoja vdekjen ose dorën e tij, të atij që jashtë kishte kryer krimin.
Duhet të ketë qenë pasdite kur erdhi një burrë e më tha se ishte apo mund të ishte avokati im. Më dërgoi në një sallë gjyqi. Nëse deri këtu gjithçka ishte e pa paramendueshme, salla e gjyqit ishte ashtu siç e kisha parafytyruar. Më tha të ulesha dhe të mos flisja pa më thënë ai. Pas disa minutash, të gjithë u ngritën në këmbë. Instinktivisht u ngrita edhe unë. Radha e gjyqtarëve dhe disa njerëz nga anë të ndryshme të sallës ndërruan disa shkresa. Një grumbull letrash ia dhanë avokatit tim. Ai më pa dhe përsëri më urdhëroi të mos flisja pa lejen e tij. Nuk i thashë as po, as jo.
“Istref Bregu”, thirri gjyqtari apo ai që mund të ishte gjyqtari. “Ngrihu në këmbë!”, dhe filloi të lexonte. Shpesh nuk isha i sigurt nëse po fliste për mua. Po ku i dinte ai të gjitha ato? Ku e dinte ai se unë me dashje e kisha prishur telefonin dhe kisha treguar arrogancë ndaj një të vdekuri? Nuk kisha patur as minimumin e respektit kur më kishin ngushëlluar, isha sjellë si i pafajshëm e kisha injoruar ligjet e shtetit.
Ndërsa ai lexonte, i treti, që më ishte futur në sy, më doli para! Nuk e di a doli, a erdhi! Por tashmë më shihte nga disa metra. Nuk pata fije dyshimi që ishte ai, i treti. Ishte koha më e përshtatshme t’u thosha se nëse donin të dënonin një të fajshëm, ja ku e kishin. Por kush do të më besonte? E kisha harruar fare gjyqtarin. Vetëm kur ai bërtiti, u ktheva në sallë.
“Istref Begu, a ndiheni fajtor për të gjitha këto që thashë?”.
Avokati m’u afrua dhe më tha diçka. Të them të drejtën as e kuptova e as e dëgjova. U ktheva nga ai i treti; m’u kujtua ajo që më kishte thënë për dënimin me vdekje dhe se ai mund të më shpëtonte.
“Istref Bregu, po ju pyes edhe një herë të fundit, a ndiheni fajtor?”, pyeti gjyqtari, me zë më të fuqishëm.
Ai, i treti, më pa! Nuk e di çka deshi të më thoshte, por nuk e lashë as të ma bënte me shenjë.
“Po, jam fajtor!”, thashë. E gjithë salla ra në heshtje. Një heshtje, që kurrë nuk e kisha përjetuar më herët. “Po, jam fajtor”, përsërita.
Gjyqtari nuk lexoi asgjë më. Mblodhi letrat në çantë dhe me një zë të çjerrë shpalli:
“Me vdekje!”.
Shushurima mbytëse e sallës “me vdekje” erdhi deri tek unë. U rrotullova ta gjeja atë, të tretin, por ai as nuk m’u fut në sy, as nuk e pashë kur u tret.
“Po, jam fajtor”, thashë për herë të tretë, por nuk e di kujt ia thashë.
Sevdail Zejnullahu
Zejnullahu, poet kosovar me banim në Malmö, Suedi, ka studiuar Letērsi dhe Gjuhē Shqipe në Universitetin e Prishtinēs. Ka botuar vëllimin poetik "Çelēsin varur ne qafē". Është vlerësuar disa herë si fitues në festivalin e poezisë dhe muzikës në Malmö.
