Kthesat
Kthesat s’janë vetëm udhë lakore,
një peizazh që lëmë prapa dhe një tjetër që shfaqet përpara.
Kthesat s’janë vetëm një ndërrim mendjeje,
pendim i vonuar,
kthim në shtëpi,
klithje nate,
uratë kërkimfaljeje në orët e vona,
në orët e vetmuara,
kur deformohet uniteti mes të djeshmes e së nesërmes
dhe ëndrrat davariten nëpër re.
Kthesat s’janë vetëm udhë gjarpërore,
si udhët e jetës ose udhët e vendit tim.
(Rrugët e vendit tim janë gjarpërore,
të harlisura, të rrahura nga udhëtarë të frikshëm,
këmbë zuzarësh
dhe shpesh të ujitura nga lot mërzie.)
Ti e di se s’ka udhë as jetë njerëzore pa kthesa
dhe kjo mund të jetë arsye
përse vonë na kujtohet t’i mësojmë hilet e tyre,
nevojën për të qenë të vëmendshëm
sa herë bëjmë një kthesë dhe marrim drejtim kah një udhe të re.
Një udhë e re është një kthesë e re, një reliev plot ngjyra,
ku mbyten shikime të hutuara dhe njerëz që kërkojnë ëndrrat e tyre,
siç kërkon fëmija një send të humbur.
Ti e dremitur pyet:
ku na shpie kjo rrugë nate që e rrahin erëra të forta
dhe udhëtarë të veshur me rroba të çuditshme.
Unë s’jam parashikues moti,
as profet që të qetësoj stuhi e dallgë të trazuara,
s’mund të parashoh rrengjet e jetës,
rrugët e rrëpira dhe kthesat e mëdha.
Vonë e kam mësuar si ta kuptoj rëndësinë e tyre,
nevojën për të gjetur një udhë të re,
një kthim te limani i kujtimeve
ose një lundrimi nëpër dallgë të trazuara.
Ne e dimë se një anije në liman s’mund ta kryejë detyrën e saj.
Atëherë pse gjithë ky shqetësim
sa herë humbim një udhë dhe gjendemi në një hapësirë të re,
nëpër dallgë të hatashme?
Ti sërish bën pyetje me shumë të panjohura.
Kthesë. Kujë. Mjegull. Dremitje. Sy magjikë.
Një peizazh përpara dhe një i lënë pas
dhe thua të ecësh nëpër kthesa domethënë të ecësh nëpër mjegull.
Unë rrëshqas nëpër fjalët e tua
si nëpër kalldrëm të vjetër e të lagur nga shiu i gushtit
dhe shoh rrugë të rrëpira
që të përplasin te lugina e dhimbjeve.
Ti mallëngjehesh dhe hesht,
hesht si ata lisat e qetësuar pasi të ketë kaluar stuhia.
Por stuhia e shpirtit s’kalon lehtë
dhe degët e jetës s’janë të hapura si krahë zogjsh,
të cilët, ndonëse të frikësuar, gjithmonë dinë të fluturojnë.
Kur qielli ndrit dhe kupa e tij duket e pafund,
kujtimet të rëndojnë qafën si gur mulliri
dhe ti s’mund të shikosh horizontet e reja.
E kur katandisesh në luginën e dhimbjeve s’mjafton kthesa,
duhet frymëmarrje e shpeshtuar, ofshama dhe ngritje përpjetë,
sepse në jetë gjithmonë duhet të lartësohemi.
Hartat gjeografike thonë se në fund të çdo udhe është një mundësi e re,
por hartat e shpirt s’janë në linjë me ato gjeografiket.
Hartat e shpirtit thonë se nëpër kthesa
ka rreziqe pafund, kujë, por ndryshe s’mund të ecësh,
sepse kthesat janë të pashmangshme si rrugët e lumenjve.
Lumenjtë fryhen, ulen, kalojnë fusha e male dhe derdhen në det.
Po ç’ndodh me ujërat që s’derdhen?
Ujërat që kundërmojnë!
Po me idetë që kundërmojnë!
Idetë kanë fuqi të ruajnë jetë, të mbjellin mjegull
dhe të davaritin trishtim.
E nëpër kthesa ato janë shenja paralajmëruese, udhëzuese.
Një kthesë është një udhë e madhe, që të dëfton një pamje të re,
një kujtim të bukur,
sy të mallëngjyer
ose duar të holla,
që tunden si re tek thonë me sy të bymyer “lamtumirë”.
Një kthim tërheq pas vetes një qerre plot kujtime,
ushtëtarë që kanë kaluar aventura
dhe gjeneralë që rendin të harlisur shesheve tek shpallin fitore.
Por në jetë gjithmonë ekziston pala tjetër,
si ana e kundërt e tokës kur përshëndetet me diellin
dhe mbulohet nga errësira.
Ata janë të tjerët, të mundurit,
që tërheqin një qerre tjetër, të quajtur pashmangshmërisht e humbjes,
me udhëtarë të dëshpëruar, kokulur,
gjeneralë fytyrëmërrolur e flamuj të leckosur.
(Njerëzit e vendit tim kanë tërhequr shumë qerre humbjesh
dhe shpeshherë i kanë ngatërruar me ato të fitimtarëve).
E të moçmeve u pëlqen të thonë se një kthesë përherë ndodh vonë,
kur dalim prej shkretie ose e kundërta kur futemi të tërbuar në të,
siç futet një lundër e vetmuar në stuhi.
Kur ndalemi, kujtojmë orët e gëzimit,
makthin, gjërat e trishta,
një dalje prej skëterre
ose një hyrje të përjetshme në të.
Një copë letër
Një copë letër mund të jetë më e rëndësishme
se pesha e dëshirave të tua,
e ëndrrave,
e krejt dhimbjeve që mban në gjoks,
në supet e rënduara;
më shumë se sytë blu ku hyjnë e dalin anije plot dëshira,
më shumë se një zemër që përshkohet prej stuhish e cunamesh.
Ajo mund t’i rrisë dhimbjet ose e kundërta t’i zvogëlojë ato.
Një copë letër mund të përcaktojë:
ku mund të shkosh dhe ku jo,
një letër që quhet leje për të kaluar kufijtë,
ku ligjet e kalimit andej janë të varura nga dikush,
siç janë të varura këto këndej nga dikush tjetër.
Një jetë njerëzore është plot kufij, pengesa, tundime,
ndaj trishtueshëm një letër mund të zvogëlojë peshën e trupit tënd,
peshën e dhimbjeve,
të dashurive,
dëshirave,
ëndrrave,
të trishtimit,
një letër mund ta zvogëlojë sasinë e gëzimit,
sasinë e lumturisë.
Një letër mund ta matë sasinë frymëmarrjes,
oksigjenin në trup, tensionin, pulsin.
Sepse ne jemi të rrethuar përherë me kufij,
që duken e zhduken krejt papritur në jetën tonë.
Ne e dimë se n’to ka kontrolle,
policë e ushtarë të gatshëm me armë në duar që zbatojnë urdhra,
por kurrë s’bëjmë punën e duhur që t’i zëvendësojmë
me lule tërfili,
skulptura të bukura e ëndrra pranverore.
Sepse kufijtë e vërtetë janë në gjuhë,
në ëndrra mëngjesore e dëshira të këqija nate.
Çuditërisht njerëzit s’i duan kufijtë,
por s’janë mësuar të jetojnë pa ta,
prandaj rrallë e kuptojnë peshën e një letre,
që përcakton sa peshon ti,
kush je
dhe a mund të kalosh atje ku dëshiron!
Kufijtë janë barrë dhe njerëzit janë të dënuar të vuajnë
brenda tyre,
prandaj e kanë të vështirë t’i rrisin përmasat e zemrës,
të gjuhës,
të shpirtit,
të ëndrrave
dhe të themelojnë mbretërinë e bukur të dashurisë.
Sytë e errët
Ata edhe në një ditë plot dritë shohin errësirë,
gjëra të mekura,
kodra të frikshme,
dete të trazuara,
lule të venitura,
lumenj që përshkojnë vrullshëm fusha e male
dhe njerëz të hakërryer që ngjajnë në kope ujqish.
Sytë e errët,
në një ditë plot dritë,
lundrojnë nëpër qiell
dhe gjithkund shohin errësirë,
sepse jetojnë në mbretërinë e saj,
ndanë dritës, lumenjve dhe fushave të zbukuruara.
Këta sy tash e sa mote i shoh
në qytetin tim dhe në qytetin tënd.
Sytë e errësuar
vërtiten rrugëve si gra të veshura në të zeza
dhe bartin kortezhe mërzie.
Ata sy puthjet i kanë prej Jude
dhe njerëzimit i shkaktojnë përherë të vjella.
Të mrekullueshëm janë sytë që bëjnë dritë,
si sytë e tu,
që shohin qiellin e kthjellët
dhe detin e lumturisë,
edhe kur retë rendin të harlisura në qiell
dhe ditët janë të errëta.
Ata sy gjithmonë shohin kodra të gjelbëruara,
e të zhveshura nga errësira,
ditë të reja
me lumenj të mrekullueshëm
e liqene plot bukuri,
ku lundrojnë anije të qeta,
me njerëz që n’gji mbajnë shumë dashuri.
Sytë e tu janë plot dritë,
dritë ku pushojnë pllakat tektonike të zemrës
dhe unë lundroj në ta si nëpër ujëra të ëmbla.
Pemë
Unë s’jam pema e ndaluar,
ku gjen prehje një gjarpër,
që josh
dhe kërkon një dorë të lehtë
për ta mashtruar.
S’jam as pema magjike e Van Gogut.
Jam një pemë,
me rrënjë në themelet e një ëndrre,
që e përshkojnë erëra e stuhi,
ku mblidhen zogj dhe ia thonë këngës së mëngjesit,
ku vjelin fruta kalimtarë rasti
dhe zgjat krahët përherë një grua madhështore!
Është e diel përsëri
Mesnatë!
Në mbretërinë e territ hëna kryeneçe rend e vetmuar.
Poshtë saj sytë e lodhur arratisen ëndrrave,
të tjerë të mërzitur i ankohen medaljonit të artë.
E shkuara po ia lë fronin ditës së re;
unë kthej kokën kah muri dhe kujtoj:
e shtuna tashmë ka karakteristikat e diçkaje që mund të quhet histori.
Përsëri e diel,
për mua, seria e të dielave të shumta,
që përbëjnë javë, muaj, vite, dekada, kalendar-
dhe disa valixhe të vjetruara kujtimesh që i tërheq pas vetes.
Në jetë shpeshherë ndodh t’i ngatërrojmë valixhet,
ngarkohemi me kujtime të trishta,
si një tren nate që bartë zhurmë,
dëshira të venitura, vetmi dhe ca ëndrra.
Ndodh shpesh të rrugëtojmë udhëve të gabuara,
me ndjenja të harlisura, lajme të këqija,
rendje nëpër stacione për të parë sy të dashur
ose arratisje në kontinentin e mërzisë.
Kur jashtë i nxjerrim orët e kujtesës,
ngjajnë me rroba të zhubravitura.
Duhet t’u japim formë,
t’i hekurosim dhe mbushim rishtas me shpirt.
Ti thua se shumë kujtime treten rrugëve,
parqeve të qyteteve, plazheve të shpirtit,
pranë statujave mahnitëse të shkrimtarëve të zemrës…
I nxjerr në syprinën e ditës së re orët e fatit,
të pikëllimit,
të gëzimit,
siç nxjerr udhëtari i kthyer nga vise të larta,
tregime,
perla,
thesare të gjetura
dhe aty-këtu ndonjë njollë gjaku të tharë.
Njerëzit nxitojnë dhe kurrë s’e zënë kohën që duan,
as lumturinë që ëndërrojnë,
sepse ato janë ëndrra nate,
zgjatin pak, sa një sy gjumë.
Prandaj njerëzit tundohen t’i prishin kopshtet e tyre,
për një tjetër që e ëndërrojnë,
e justifikojnë kështu mitin e lashtë të kohëve të moçme.
Ora lëviz, yjet ndritin,
hëna nëpër terr lundron e qetë,
një zog bredh nga dega në degë.
Mesnatë! Janë orët e dashurisë. Ekstazës. Ëndrrave.
Për dikë orë të errësirës, trishtimit,
dikush dëgjon nga Vivaldi “Katër stinët”,
një tjetër humbet poezive,
ndërsa diku me ngjyrë blu vizatohen sy të mallëngjyer,
ku futen anije të etura për lundrim.
Kur të shkuarës ia zë vendin dita e re,
asgjë s’duket e jashtëzakonshme.
Por është e diel përsëri.
Unë hap ngadalë valixhen e mbushur me orë gëzimi,
dehje, vallëzim, ekstazë dhe prehje pranë një libri.
Se jeta është e bukur
S’duhen prova shumë,
as eksperimente apo statistika shkencore.
Mjafton të zgjohesh në mëngjes
dhe të shohësh zbardhjen e ditës së re,
kodrat e zhveshura nga errësira,
pemët e çliruara nga robëria e natës
dhe vajzat krahëlehta që ecin bashkë me erën.
Pastaj të dëgjosh këngën e zogjve
apo të shohësh mrekullinë e një peizazhi malor.
Sa shumë bukuri ka para syve tanë,
mjafton të ndjesh rreth vetes shtrëngimin e dy krahëve.
Se jeta është e bukur,
s’duhen shumë prova,
veç një çati për të strehuar dhimbjet
dhe dëshirat e bjerra.
Se jeta është plot marri,
po ashtu s’duhen prova shumë.
Sabato tregoi se një të urituri në kamp përqendrimi
i dhanë të hante një mi të gjallë.
Sa shumë vërtiten rreth nesh:
stuhi, luftëra, erëra të forta,
viruse që pllakosin vdekje e mjerim.
Por mos shiko kurrë lajme të tepërta,
mund ta çlirosh mendjen nga robëria
me një përqafim
dhe të shkruash një libër mahnitës.
Ndue Ukaj
Ndue (Tomë) Ukaj lindi në vitin 1977 në Stubëll të Epërme të komunës së Vitisë. Është poet, shkrimtar, kritik dhe publicist.
Botime
Diskursi biblik në letërsinë shqipe"- studim, AIKD, 2004, Prishtinë.
"Ujëvarat e metaforave", poezi, Botimet M&B, 2008 Tiranë.
"Ithaca of the word ", poezi, përkthyer nga Peter Tase dhe botuar në SHBA, Lulu Enterprises.
"Godo nuk vjen", poezi në shqip, anglisht dhe spanjisht, me përkthim të Peter Tasesm Lulu Enterprises.
"Arka e shpëtimit", poezi, "Drita", 2012, Prishtinë.
"Gjithmonë diçka mungon", poezi, OM, 2017, Prishtinë.
"Krijimi i dashurisë", përzgjedhje poetike, botuar nga Festivali Ndërkombëtar 'Ditët e Naimit, 2017, Tetovë,
"Ismail Kadare: Kryqëzime letrare dhe kulturore", Onufri, ese, 2019
"Mbretëria e ëndrrave", tregime, Onufri, 2021.
"Retë prej drite", poezi, Onufri, 2022.
"Dritarja e Marin Shkrelit",roman, Onufri, 3023.
