Isha arlekin i gjuhës

“Është dimër.
Gjithçka është mbuluar nga dëbora.
Di një fjalë në gjuhën e huaj.
Saly.”
(Nga: Di vetëm që babai im ka duar të mëdha, bot.3, Bern 1998)

Pak pas kësaj, më duhej të mësoja një gjuhë të dytë të huaj.
“Kur u futa në shkollën e fshatit tim në S. Sofia d’Epiro me gjashtë vjeç, ishte italishtja. S. Sofia bën pjesë në ato pak fshatra kalabrezë, ku ende flitet arbërisht.
Arbëreshë. Një gjuhë që të parët e mi, të arratisur nga osmanët, e sollën me vete nga Epiri rreth vitit 1450. Asokohe italishtja ishte për mua një gjuhë e ngjitur, një gjuhë që lidhej vetëm me mësues të rreptë që rrihnin. Gjuhë urdhrash.
Dashuria për italishten lindi katër vite më pas. Një lidhje me mundim, falë paperino-s, topolino-s, tex-it, Dante-s, Montale-s, gazetës së sportit, Unita-s, Svevo-s, Primo Levi-t, Pier Paolo Pasolini-t, për të përmendur vetëm disa prej tyre.
Në atë kohë S. Sofia nuk kishte shumë lidhje me italishten. Rrallë gjeje televizor apo radio. Vetëm ca gazeta tek bari i Beppe-s. Afishe politike dhe ligje. Fjalët që kishin ardhur me sendet, nuk i ndienim si të huaja: makinë, frigorifer, pastë, mortadela, televizor, e kështu me radhë.
E mësova italishten, siç mësohet një gjuhë e huaj, pavarësisht se në shkollë vetëm kjo flitej dhe lejohej të flitej.
“Shqipja nuk është gjuhë”, thotë mësuesi, që flet vetëm italisht.
Askush nuk na kupton.
Tani e kuptoj, pse prindërit nuk i merrte vesh kush jashtë.”
(Nga: Di vetëm…)
Pikërisht kur sa isha rehatuar në këtë botë me dy gjuhë, duhej ta braktisja. Prindërit e mi, më në fund, pas një kërkimi të gjatë e poshtërues për një apartament, më morën me vete në Zvicër.
E lashë fshatin, një gjysh që përshëndeste me zor, dhe një gjyshe që qau, në një ditë dimri me shi të butë. Pak para Krishtlindjeve.
Dhe erdha në një vend plot borë. E bardha më bënte të humbisja orientimin. Ndihesha i hedhur në një botë pa kordinata, me një horizont që mbaronte tek dora. Kisha me vete dy gjuhë, dhe jashtë shtëpie nuk mund të ktheja asnjërën në fjalë.
Nuk isha pa gjuhë, isha memec. Më dukej vetja i degraduar në fëmijë.
Pas “saly”-së së parë, fillova të thyeja me ngadalë heshtjen. Erdhi koha e “Po, po”-së dhe “Jo, jo”-së.
Një javë po, një javë jo, kjo ishte metoda ime. Loja ime.
Më zunë gafil. U bëra dhe gënjeshtar. Gënjeshtar në një gjuhë që nuk e kuptoja.
Ti thua gjithmonë “po”.
Po.
Ti thua gjithmonë “jo”.
Jo.
Në javën e “jo”-së, isha njeri i padurueshëm. Mendoja se për shkakun tim, në Lytcefly thuhej se italianët janë gënjeshtarë.
Po qe se më gjenin në javën e “po”-së, atëherë edhe për fajësimet më të rënda, unë thoja “po”.
Ju i hani macet? Hë, pranoje!
Po.
Macngrënës, thikaxhinj.
E gjithë kjo për hatër të lojës sime.
Në shkollë gjeja tek numrat mbështetjen e duhur. Numrat e shkruar ishin liria ime, shpëtimi. Mund t’u merrja erë, t’i përkëdhelja, mund të shprehesha me to. Në botën e numrave isha i barabartë me nxënësit e tjerë. Ata më dhanë rezultate dhe suksese. U zhyta në botën e tyre. Ata më dhanë unin dhe të drejtën për të qenë në një ambient, në të cilin kisha humbur gjuhën.
Me kohë, sa zgjati, nuk më kujtohet më, fillova të lidhja miqësi me botën që më rrethonte. Me sendet erdhën dhe fjalët tek unë, para së gjithash, tingulli i tyre. Kpucë-Kpuuc, Liber-Lieber, shtëpi-tëpi, lëkurë-ëkurë (s’ke ç’i bën), kjo ishte e detyrueshmja puçipuç, çuçuçu.
E mësova gjuhën e re, ashtu siç mësohet gjuha e nënës. Mësova jo vetëm të dija kuptimet, por edhe lirinë e përdorimit të tyre, përdorimin e materialit gjuhësor, rregullore për shoqërinë.
Gjermanishtja e Bernës, “es geit” – (mirë, çka, – shën. i përkth.) ishte për mua një gjendje shpirtërore, që e gjeje vetëm në Lytcefly dhe nuk e gjeja dot në “si do Krishti” në gjuhën e nënës.
Gabimet dhe gënjeshtrat e vogla i kisha dhe ca kohë. Hausweh – mall, Halsweh – dhimbje fyti, që rrinte gjithmonë pranë “Ausweh – (më dhemb gjithë trupi), një gjendje që më pëlqente. Po qe se vjen dhimbja, le të dhembë çdo gjë.
Dhimbja më kujtonte kush isha në të vërtetë.
Italian qaraman, thoshte zonja R., kur kisha atë dhimbjen e përgjithshme. Shpesh për shkak të dhimbjes së “barkut”, nuk shkoja në shkollë. Flisja gjermanishte berne, si një fëmijë që vjen në botë me dhjetë vjeç.
“Fëmija nuk mëson që ka libra, ka kolltukë, etj., por mëson të marrë librat, të ulet në kolltuk etj…” (Ludvig Wittgenstein)
Hapat e tjerë në gjuhë nuk më kujtohen më. Është e vështirë t’i rigjesh. Gjithçka rrodhi shpejt, shumë shpejt. Papritur, flisja një gjuhë të tretë, një lloj gjuhe nëne, që nuk ekzistonte në origjinën time, në familjen time, që nuk ishte menduar dhe as parandier. Në këtë kohë kuptova sa pak e njihnin dhe e kuptonin prindërit e mi gjuhën e huaj. Të kuptonin më tepër sesa përshëndetjet, blerjet, ishte gati e pamundur. Tek mësuesit dhe zyrat unë merrja rolin e tyre.
Kështu i humba prindërit.
Kishte një kohë që nuk doja ta flisja këtë gjuhë. Ajo më kishte bërë, le të themi, jetim. Ekzagjerim italian!, do të thoshte zonja R. Mirë, i them asaj, po e shpjegoj ndryshe: gjermanishtja berneze më kishte dhënë një përgjegjësi, të cilën unë nuk mund ta pranoja, përgjegjësinë të përfaqësoja prindërit e mi.
Ishte kjo kohë kur unë zhytesha gjithnjë e më shumë në botën e numrave. Mbyllesha në dhomë dhe zgjidhja vetëm probleme. Prindërit besonin se vuaja nga ndonjë sëmundje tjetër, kërkonin revista me gra lakuriqe. Asgjë. Gjetën vetëm numra dhe tundën kokën.
Ëndërroja për një gjuhë nëne, një gjuhë që do më mbronte, si një lëkurë e dytë. Ajo duhej të ishte si trupi im, ajo duhej të më sillte te vetja. Shihja ëndërr sikur mësoja gjuhën e nënës në fjalët ngushëlluese që më premtoi ajo, ditën tjetër do të më jepte bukë të freskët të ngrohtë; mësova gjuhën e nënës në shkallët që të çonin te dhoma e gjyshes, që këndonte këngë nga një vendlindje e vjetër, ireale; mësova gjuhën e nënës duke u zënë me kalamajtë; e mësova me poezitë që kambanori i recitonte në shesh. Nuk i kuptoja, por ato u shkruan në trupin tim.
Kur dola nga burgu i shkronjave, mora vendimin të mos bëhesha matematikan dhe u trishtova. Një trishtim që përzihej me dhimbjen e zakonshme dhe zgjati disa vjet. Një trishtim që më dha idenë shpëtimtare se unë isha një arlekin, një arlekin gjuhe. Ashtu si kostumi i tij, ishte mbulesa ime gjuhësore, një përzierje ngjyra-ngjyra me rrecka gjuhe. E dija me siguri që nuk do të isha kurrë si dikush që është rritur në një gjuhë, që kurrë nuk do të gjeja ngrohtësi të tillë, as sigurinë në të folur dhe të shkruar. Biseda do të zhvillohej gjithmonë diku jashtë meje. Në këtë kohë ndryshoi edhe fytyra ime, mori një çehre mistreci me pak nuanca gënjeshtari. Në secilën nga gjuhët e mia unë isha një tjetër.

Përktheu Lindita Arapi