Press "Enter" to skip to content

Jug

Nga Jorge Luis Borges - përkthyer nga Agron Tufa më 03/07/2023

Njeriu që zbriti nga anija në Buenos Aires, më 1871-shin, quhej Johanes Dalman dhe ishte një prift i kishës ungjillore. Në vitin 1939, njëri nga nipërit e tij, Huan Dalmani, shërbeu si sekretar i bibliotekës së bashkisë në rrugën “Kordova” dhe e ndjente veten krejtësisht argjentinas. Nga linja amësore, ai kishte gjysh bash atë Fracisko Floresin, nga batalioni i vijës së dytë, që vdiq në rrethinat e Buenos Airesit prej një heshte, gjatë një përleshjeje me indigjenët e Katrielit. Nga këto linja të pangjashme, Huan Dalmani (ndoshta ka luajtur rol gjaku gjerman) zgjodhi linjën e gjyshit romantik apo të vdekjes romantike. Këllëfi me një portret të zbërdhulur dagerrotipi të një njeriu mjekrosh, shpata e vjetër, lumturia dhe guximi, ndonjëherë të dëgjuar në muzikë, vargjet e famshme të mësuara përmendësh nga poema “Martin Fierro”, vitet, ngathtësia dhe karakteri i mbyllur ndikuan në zhvillimin e kreolizmit të tij të veçantë, por jo për t’u dukur. Dalmani ia doli falë njëfarë nikoqirllëku të ruante çka kishte mbetur nga prona në Jug, që u përkiste Floresëve. Në kujtesën e tij lanë gjurmë të thellë një radhë e balsamtë eukaliptesh dhe vila e trëndafiltë në të kuqërremtë, që dikur kishte qenë ngjyrë alle. Punët dhe, me gjasë, apatia, e mbanin në qytet. Çdo verë ai vetëm sa mjaftohej me ndjenjën e këndshme që e priste ajo vilë dhe sigurinë që vila e priste atje, në fushëtirë.
Në ditët e fundit të shkurtit, të vitit 1939, me të ngjau diç krejt e paparashikuar.
Fati, që është shpërfillës ndaj mëkateve, nuk i fal planet njerëzore. Atë mbrëmje, Dalmani ia doli të gjente një ekzemplar të stërpërdorur të librit “Një mijë e një net” të Vajlit. Me vrullin ngutanak për të parë librin e gjetur, nuk priti sa të mbërrinte ashensori, por hovi përpjetë shkallëve. Në errësirë, diç i gërvishti ballin – një zog, lakuriq nate? Në fytyrën e gruas që i hapi derën, ai ndeshi tmerrin; dora, të cilën ia shkoi ballit, u zhye me gjak. Qe prerë pas ndonjë tehu të mprehtë të një dere të sapolyer.
Dalmani mezi arriti të flinte, por në të zbardhur u zgjua dhe që nga ajo grimëherë realiteti iu kthye në makth. E torturonin ethet dhe ilustrimet e “Një mijë e një net” i ndriçonin vegime kllapie. Miqtë dhe farefisi shkonin ta shihnin dhe me një buzagaz të shtirur i thoshin se nuk dukej aq keq. Dalmani i dëgjonte me njëfarë habie të pafuqishme dhe tronditej përse nuk e kishte kuptuar që ndodhej në botën tjetër. Tetë ditë zgjatën sa tetë shekuj. Njëherë, mjeku që e ndiqte i erdhi me një mjek të ri dhe e shpunë në klinikën e rrugës “Ekuador”, që t’i bënin një rëntgenografi. Dalmani, teksa qe shtrirë në makinën e “ndihmës së shpejtë”, mendonte se në njëfarë dhome tjetër, të huaj, ai më në fund mund t’i harronte të gjitha. U ndje papritmas i gëzuar dhe deshi të kuvendonte. Me të arritur në spital ia hoqën rrobat, i rruajtën kokën, e mbërthyen me kllapa në një tavolinë, ia ndriçuan bebëzat me diçka deri në verbim e ligështi, i ngjeshën veshin ta dëgjonin nga brenda dhe mandej, një njeri me maskë i nguli në dorë një shiringë.
Ai u zgjua me provokime të vjellash, me kokën e fashuar e të mbështjellë, në njëfarë pavijoni, që i ngjante një pusi dhe për gjatë gjithë ditë-netëve pas operacionit e kuptoi se deri atë çast qe gjendur në prag të Hadit. Akulli nuk i linte në gojë as ndjesinë më të vogël të freskisë. Ato ditë, Dalmani u mbush me urrejtje ndaj vetvetes; i urreu nevojat e tij trupore, poshtërimin, furçën e qimeve të fytyrës, që i shponte lëkurën. Dalmani i duroi me stoicizëm procedurat tepër të shpifura, por, me të marrë vesh prej kirurgut se për pak sa s’kishte vdekur nga infeksioni i gjakut, u shkreh në ngashërim nga keqardhja për veten. Vuajtjet fizike dhe pritja e përhershme e netëve të tmerrshme nuk i jepnin rend të mendonte për gjësende të tilla abstrakte, si vdekja. Por ja që kirurgu tha se ai po e merrte veten dhe së shpejti mund të dilte e ta vazhdonte shërimin në vilën e tij. E pabesueshme, por dita e premtuar erdhi.
Realitetit i pëlqen simetria dhe dofarë anakronizmash; Dalmani u nxor nga spitali me një kaloshinë të paguar dhe kaloshina me qira e shpuri në stacion, në sheshin “Konstitusion”. Freskia e parë e vjeshtës, pas zhegut të verës, iu duk simbol i fatit të tij, që vuri poshtë vapën dhe vdekjen. Në orën shtatë të mëngjesit, qyteti ruante ende fizionominë e një shtëpie të vjetër, të cilën ia kishte lënë nata; rrugët të çonin ndërmend korridoret e gjata, ndërsa sheshet – oborrthet. Dalmani i njohu, teksa ndjente një lumturi e marramendje të lehtë; pak më herët se t’i dilnin parasysh, në kujtesë ia behën kryqëzimet, shtyllat me afishe, konturet e çiltra të Buenos Airesit. Nën dritën e verdhë të ditës që po hapej, ndjeu se të gjitha këto po ktheheshin tek ai.
Të gjithë e dinë që Jugu nis nga ajo anë e rrugës “Rivadavia”. Dalmani pëlqente të përsëriste se kjo nuk ishte thjesht një frazë dhe se, me të kapërcyer rrugën, gjendeshe në një botë më të vjetër e më të sigurt. Përgjatë rrugës kërkonte me sy midis godinave të reja herë ndonjë dritare me hekura të kryqëzuar, herë ndonjë portë me dorezë, një hark mbi derë, një treme, një oborr të shurdhër.
Në hollin e stacionit zbuloi se kishte dhe gjysmë ore kohë deri sa të mbërrinte treni. Iu kujtua befas se në kafenenë e rrugës “Brazil” (pranë shtëpisë së Irigojenit) jetonte një maçok i madh, i cili të lejonte ta përkëdhelje, mu si një hyjni fodulle. Ai hyri. Maçoku qe shtrirë aty, po flinte. Dalmani porositi një filxhan kafe (kjo kënaqësi i qe ndaluar në klinikë), i hodhi pa nguti sheqerin, e provoi dhe mendoi, duke shkuar dorën mbi lëkurën e zezë të maçit, se sa iluzor ishte ky komunikim, ngase ata janë të ndarë si me një qelq, përderisa njeriu jeton në kohë, në një radhë ngjarjesh, ndërsa kafsha përrallore – në një kohë të përminutshme, në përjetësinë e grimëçastit.
Gjithë gjatësinë e peronit të parafundit e zuri treni. Teksa i parakaluan disa vagonë, Dalmani zgjodhi njërin sosh, pothuajse të zbrazët. Vuri valixhen në raft. Kur treni u nis, ai e hapi valixhen dhe nxori, duke u lëkundur, vëllimin e parë të “Një mijë e një net”. Vendimi për ta marrë me vete librin, që aq shumë lidhej me fatkeqësitë e tij, i pati shërbyer si shenjë që ato kaluan; ishte një vendim gazmor në thirrjen e fshehtë të forcave të përbetuara të së keqes.
Nëpër dy krahët e rrugës, qyteti u shkërmoq në rrethina; kjo pamje e mandej kopshtijet dhe vilat e drunjta nuk e linin Dalmanin të fillonte leximin. Ai përpiqej të lexonte, por më kot; mali prej magneti dhe xhindi që betohej se do ta vriste bamirësin e tij ishin, padyshim, magjikë, por jo aq sa ky mëngjes dhe vetë ekzistenca. Lumturia nuk po e linte të përqendrohej te Sheherezadja me mrekullitë e saj të kota. Dalmani e mbylli librin dhe u mjaftua thjesht të jetonte.
Dreka (me bulon, që e shërbenin në tasa prej metali të shndritshëm, si në ditët e largëta të pushimeve) i solli edhe një kënaqësi tjetër të qetë, që i zgjoi mirënjohje.
“Nesër do të zgjohem në vilën e pronës sime”, mendoi; e ndjeu veten si të ishte njëkohësisht dy njerëz: njëri ecte përpara nëpër këtë ditë vjeshtake dhe nëpër viset e shtrenjta, tjetri duronte fyerjet poshtëruese, duke bujtur në një robëri të sajuar mjeshtërisht. Para tij vizllonin shtëpi qerpiçi të pa suvatuara, gjatoshe, me kënde të shumta, që vështronin përjetësisht trenat që ngarendnin, ndeshte tej dritareve kalorës në rrugë të pashtruara, këmbeheshin hendeqe e shkarrëzima, liqene dhe tufa bagëtish, pluskonin shirita të gjatë resh shkëlqyese, që dukeshin të mermerta, dhe e gjitha kjo lindte nuk dihej se nga dhe ngjante me një ëndërr që i shtirej luginës. Të mbjellat dhe pemët i dukeshin të njohura, anipse emërtimet e tyre nuk i kujtoheshin, ngase përfytyrimi i tij mbi jetën e fshatit ishte kryesisht nostalgjik dhe letrar.
Nganjëherë dremiste dhe në ëndrra ndjehej lëvizja e trenit. Dielli i bardhë verbues i mesditës u bë i verdhë, i muzgët dhe po rrekej të bëhej i kuq. Vagoni gjithashtu nuk ishte më ai i pari, si në stacionin “Konstitusion”, kur ai u largua nga peroni: lugina dhe koha, duke kaluar përmes vagonit, e kishin shndërruar atë. Ngjitur me muret e trenit vraponte hija e tij, duke u zgjatur në horizont. Toka e pacenuar nuk qe prekur as nga ngulimet, as me të tjera gjurmë të pranisë së njeriut. Gjithçka qe e madhe, por në të njëjtën kohë e afërt dhe disi e mistershme. Në hapësirat e parrokshme mund të vëreje nganjëherë ndonjë dem. Vetmia ishte e plotë dhe, me gjasë, armiqësore, ndërsa Dalmanin e kaploi ndjenja se ai po udhëtonte jo vetëm në Jug, por edhe në të shkuarën. Nga ky hamendësim fantastik e shkundi kontrollori, i cili, me të parë biletën, paralajmëroi se treni do të ndalonte jo atje ku ndalonte zakonisht, por në një stacion më parë, mezi të njohur për Dalmanin. (Kontrollori u lëshua në ca shpjegime, të cilat Dalmani nuk u përpoq as t’i kuptonte, as t’i dëgjonte deri në fund, ngase nuk i interesonte mekanizmi i dukurisë.)
Treni u ndal me vështirësi, pothuajse midis fushës. Në anën tjetër të rrugës shtrihej një stacion: një peron, një almasen dhe mezi edhe diç tjetër. Asnjë kaloshin nuk gjendej aty, por shefi i stacionit u shpreh se mund ta gjente në almasenin që ndodhej rreth një kilometër-një kilometër e gjysmë më tej.
Dalmani e konsideroi atë rrugë si një aventurë të vogël. Dielli tashmë kish perënduar, veçse reflekset e tij të fundit ndriçonin luginën e fashitur, por plot jetë, para se të binte nata. Dalmani ecte prajshëm. Ai nuk druhej se lodhej, por thjesht donte të shijonte gëzimin e shëtitjes. Përreth kundërmonte tërfil dhe e ndjente veten krejtësisht të lumtur.
Dikur, almaseni[1] kish qenë i lyer me ngjyrë bojëgjake, por vitet e zbutën me një ngjyrë më të zbërdhylët. Diç i ndërmendte Dalmanit arkitektura e vobektë e asaj godine, me gjasë, nga një botim i vjetër i “Poli dhe Virxhinia”. Në oborr qenë lidhur disa kuaj. Teksa hynte, Dalmani mendoi se i zoti i hanit e njihte, mandej e kuptoi se e kishte turbulluar ngjashmëria e tij e madhe me një nga infermierët e spitalit. Me ta dëgjuar se si qëndronte puna, pronari i premtoi t’i bënte gati një shtrat; që ta pasuronte atë ditë edhe me një tjetër ndjesi dhe që të shkurtonte kohën, Dalmani vendosi të hante darkë po aty.
Në njërën prej tavolinave hanin e pinin zhurmshëm disa rioshë fshati, të cilëve, në fillim, Dalmani nuk u kushtoi vëmendje. Në dysheme, ndanë një rafti, qëndronte i kruspullosur, pa asnjë shenjë jete, një plak i moçëm. Vitet e gjata e kishin ligur dhe lëmuar, ashtu si rrjedha e ujit gurin apo si brezat njerëzorë mendimin e urtë. Ishte i zeshkët, shtatshkurtër dhe i thatë, sa dukej se bunte jashtë sinorëve të kohës, në amshim. Dalmani ajgëtoi me kënaqësi shallin e kokës, pelerinën e shajaktë, çiripat[2] e gjatë, çizmet prej lëkure mëzi të bëra me dorë dhe i ranë ndërmend kuvendime kotnasikoti me banorët e rajoneve të Veriut apo në Etre Rios, se të tillë gauço tanimë nuk kishe ku i gjeje kund tjetër përveçse në Jug.
Dalmani u vendua pranë dritares. Errësira e kaploi fushëtirën, por ende erëmimet dhe zhurmat përshkonin shufrat e hekurta të dritares. Pronari i solli sardele e mandej mish të pjekur. Dalmani i shoqëroi hajet me verë të kuqe. Duke ndjerë në gojë kënaqësinë e shijes së athët, ai i hodhi një vështrim të ngathët krejt ambientit. Në një çengel varej llamba e vajgurit. Klientët e tryezës tjetër ishin tre: dy ishin të ngjashëm me peonët e fermave, një i tretë, me tipare të vrazhda, paksa mongoloide, po pinte, pa e hequr kapelën. Befas Dalmani ndjeu se diç e lehtë e goditi në faqe. Afër me gotën prej qelqi, me ngjyrë të zakonshme jeshileje të turbullt, në njërën prej vijave të sofrabezit, prehej një topth prej tuli buke. Gjithqysh aq, por dikush pati gjuajtur me të.
Ata që rrinin në tryezën fqinje shtireshin sikur nuk kishin farë lidhjeje me atë punë. I pështjelluar, Dalmani vendosi të hiqej sikur asgjë nuk ndodhi dhe hapi vëllimin “Një mijë e një net”, mu sikur të përpiqej të gardhohej nga realiteti. Pas disa minutash mbi të ra një tjetër topth dhe kësaj here peonët u gajasën. Dalmani i tha vetes se nuk kishte frikë dhe se do ish marrëzi që, ende pa e marrë veten si duhej, ta linte veten t’i hynte një rrahjeje të dyshimtë. Ai u bë gati të ngrihej dhe qe ngritur tashmë në këmbë, kur u avit pronari dhe me një zë të alarmuar nisi ta qetësonte:
– Senjor Dalman, mos u kushtoni vëmendje këtyre të rinjve, ata e tepruan pak.
Dalmanit nuk iu duk e çuditshme që ai njeri e thërriste në emër, por ndjeu se fjalët e pajtimit veçse e përkeqësuan punën. Nga ai moment, ajo shaka budallaqe e peonëve mori më qafë një njeri të rastësishëm, në thelb, askushi, por tanimë sulmi ishte drejtuar kundër tij personalisht dhe këtë gjë tashmë mund ta merrnin vesh komshinjtë.
Dalmani shmangu mënjanë pronarin, u kthye nga peonët dhe i pyeti se çfarë kishin.
Djaloshi me sy të ngushtë e të vëngërt u ngrit, marrakëmbas. Duke qëndruar dy hapa larg Dalmanit, sokëlliu të shara, mu sikur të trembej se mos ai nuk dëgjonte. Donte të dukej edhe më i dehur se ç’qe në të vërtetë dhe në këtë gjë fshihej mizoria dhe tallja. Pa pushuar së derdhuri të shara e fyerje, ai hodhi përpjetë në ajër një kamë të gjatë, duke e ndjekur me sy, e kapi atë në fluturim dhe i kërkoi Dalmanit të thereshin. Pronari, me një zë të dridhur, këmbënguli se Dalmani ishte i paarmatosur. Në atë çast ngjau diç e paparashikuar.
I ngrirë në një qoshk, gauçoja i vjetër, që Dalmanit i qe dukur si simboli i Jugut (Jugut të tij), i hodhi ndër këmbë një kamë. Mu sikur vetë Jugu vendosi që Dalmani duhej ta pranonte sfidën. Teksa përkulej të ngrinte kamën, ai kuptoi dy gjëra. E para: që ai gjest pothuaj instinktiv e ngarkonte paprapësueshëm të përleshej. E dyta: që arma në duart e tij të pastërvitura do t’i shërbente jo për t’u mbrojtur, por për të përligjur vdekjen e vet. Ai ndonjëherë dhe qe argëtuar me thikën, si çdo burrë, por as që dinte ta përdorte; dinte vetëm që goditja jepej nga poshtë-lart dhe pikërisht midis brinjëve. “Mjekët nuk do të më kishin këshilluar të merresha me këso punësh”, mendoi ai.
– Dalim në oborr, – i tha djaloshi.
Ata iu drejtuan daljes dhe nëse Dalmani nuk kishte asnjë shpresë, nuk kishte as frikë. Duke kapërcyer pragun, ndjeu se të vdiste në një dyluftim thikash nën qiellin e hapur do të kishte qenë, sa hap e mbyll sytë, një çlirim për të, lumturi dhe festë, atëherë, në natën e parë në spital, kur i patën ngulur majën e shiringës. Ndjeu që po të kishte pasur mundësi atëherë apo ta mendonte vdekjen e vet, pikërisht një vdekje të tillë do të kishte zgjedhur apo menduar.
Dalmani shtrëngon fort thikën, të cilën zor se do të dijë ta përdorë, dhe del në luginë.

Përktheu: Agron TUFA

[1] Tip dyqani, magazine, me artikuj të ndryshëm, pije e ndonjë gjë për të ngrënë.
[2] Pantallona të bëra prej një cope të vetme pëlhure, tip shallvaresh.

Të tjera nga ky autor:

Published in Autorë të huaj, Përkthime dhe Prozë