Isuf Golemi dergjej në shtrat prej muajsh dhe thuajse nuk dilte fare nga shtëpia. Vështronte herë pas here këmbën e prerë deri në gju dhe zhytej në pikëllim të thellë. “Këtë fat”, thoshte, “nuk ia uroj as hasmit!”. Dhe vërtet që me fatin nuk hahej dot, ndaj sa vinte, mbyllej në vetvete e bënte durim. Tashmë dhimbjet i ishin fashitur… veç ajo, ajo pjesë e ikur i dhimbte…
Një natë u zgjua duke qarë. E shoqja brofi nga gjumi e trembur dhe iu hodh përsipër, duke i thirrur e shkundur mos ishte në ëndërr. Por ai vazhdonte të qante e mes dënesash ankohej se i dhimbte këmba.
– Ku të dhëmb, këtu? – e pyeti plaka, duke i vënë dorën mbi kofshën e mbetur.
– Më poshtë… më poshtë… – iu përgjigj ai.
– Këtu? – dhe i vendosi dorën te plaga e prerjes.
– Më poshtë… më poshtë… – thërriste mes lebetitjesh plaku.
E shoqja u hutua, rrëshqiti dorën më tej dhe preku boshësinë nën batanije:
– Këtu?
– Po, – i tha ai, – aty më dhëmb, aty… atyyyy…
– Korba unë, – tha plaka me vete, – ky roiti, apo s’jam edhe vetëm unë e zeza!
Atë natë, thuajse nuk fjetën. Të dy burrë e grua e gdhinë ulur galiç mbi krevat.
Të nesërmen, Isuf Golemi u mundua të çapitej nëpër oborr me paterica. Bëri disa ecejake, por ndjeu lodhje e u ul në divanin e ballkonit.
Mendonte të ushtrohej përditë nga pak, derisa të ecte një farë udhe. Së paku të dilte në rrugë para portës së avllisë e të shkëmbente ndonjë fjalë me kalimtarët. Por, ah, kjo ishte e pamundur! Rruga që dikur gumëzhinte nga bisedat e njerëzve, prej vitesh tashmë ishte shkretuar. Madje i gjithë fshati ish katandisur në një përrua të tharë. Kishte rënë një si mallkim dhe i kishte vënë fshesën të madh e të vogli. Çfarë kohe kish ardhur! Të gjithë kishin ikur nëpër botë. Edhe të tijtë. Erdhën vetëm atëherë kur e çuan në spital për t’i hequr këmbën dhe nuk u dukën më. S’kishin faj: plasi pandemia e kovidit dhe kufijtë u mbyllën. Vetëm nëpër telefona shfaqeshin përditë fytyrat e tyre: Baba – njëri, baba – tjetri. Ai ngrysej e gdhihej me plakën e gjorë dhe shëndetligë, që mezi hiqej zvarrë pas punëve të shtëpisë.
Kaloi nëpër mend të shkuarën kur fshati gumëzhinte nga lëvizjet e njerëzve dhe ndjeu mall. Ndjeu mall për djersën që derdhnin nëpër ugaret e kooperativës dhe shakatë që bënin me njëri-tjetrin. Edhe darkat që kalonin në klubin e fshatit, duke kthyer ndonjë gotë raki. Sa shijonte ajo gotë me muhabetet e ëmbla të shokëve. Tani, një shishe të tërë sikur të pish nuk krahasohet me gotëzën e atëhershme. Eh! Ikën ato kohë, s’vijnë më! Madje, tashmë i dukej se njerëzit jo vetëm që kishin harruar njëri-tjetrin, por kishin harruar edhe emrat e tyre. Vallë, që kur e kishin thirrur në emër atë, Isuf Golemin? Isuf Golemin, brigadierin e foragjereve të kooperativës, që nuk gjente një çast qetësi nga thirrjet e njerëzve: Shoku Isuf – andej, shoku Isuf – këtej. Atëherë zëmërohej kur ndonjë nga shokët e fëmijërisë e thërriste Cufe, si dikur në vegjëli. Ndërsa tani, ai emër thuajse kishte humbur. Askush nuk e thërriste më. Plaka e thërriste “o plak”, të bijtë dhe nuset “baba”, nipërit e mbesat “gjysh” dhe vetëm kaq. Isufi nuk ishte më. Po ku rronte Isufi, Isufi i vërtetë? Te plaku? Te babai? Te gjyshi? Jo, të tria këto ishin brenda tij, ishin pjesë e shpirtit të tij. Po ajo, ajo e jashtmja, ajo e fshatit, e shoqërisë, ku ishte? Pikërisht ajo mungonte, ajo që ishte vetëm tek Isufi ose Cufja, të paktën. Tashmë nuk kishte asnjërën prei tyre. Dhe ndjeu sërish mall për atë kohë. Dhe nëpër mall u përlot. Pse, xhanëm, nuk i thërriste askush në emër? Mos vallë kishte vdekur? Vetëm një të vdekuri nuk i thirrej në emër. Dhe, teksa mendonte kështu, ndjeu era dhe.
– Plakëëëëë! – thirri.
– Erdha, – iu përgjigj e shoqja dhe vrapoi nga kuzhina.
– Ndien era dhe, ti moj? Më duket sikur bie era dhe.
– Të bien patericat! – i tha ajo. – Harrove që gërmove nëpër oborr me majat e tyre kur ece? Ja ashtu të kanë marrë dhe të ri. M’i jep mua t’i shkund.
– Ah, – mërmëriti plaku me vete, – ah, vetëm Isuf nuk ka…!
Plaka bëri sikur shkundi patericat, pastaj iku sërish në kuzhinë duke mërmëritur me vete: “Korba, apo s’jam edhe vetëm unë e zeza!”.
Gjithë atë ditë, Isuf Golemi u ndje i rënduar shpirtërisht. Malli për të dëgjuar emrin e tij po e brente pak e nga pak. Madje edhe dyshimi po e brente. Dyshimi nëse ishte gjallë apo vdekur. Mos po e tërhiqte pas vetes këmba e groposur diku? Mos vallë ajo nuk donte të tretej e vetme, pa trupin që e kishte mbartur në sa e sa udhë? Ajo tashmë ishte bërë pjesë e vdekjes, por edhe vdekja duket sikur paska jetë brenda saj. Paska dhimbje. A nuk është dhimbja jetë? A nuk i dhembi atij aq shumë ajo pjesë e tij e vdekur?
Të nesërmen, pasi piu kafen, e pyeti të shoqen:
– Plakë, e di ti ku e kanë varrosur çunat këmbën time?
– Qyqja! – tha plaka duke ndukur faqet, – ça t’u kujtua? Këmbën e morën dhe e vërvitën doktorët, ti shyqyr që je mirë tashti. Ça shkon nëpër mend?
– Mirë, mirë! – murmuriti ai nëpër dhëmbë. – Po udhët, plakë, a vërviten udhët?
E gjora grua edhe këto kish mangët. I hodhi një vështrim të pakuptueshëm dhe u zhduk të merrej me punët e shtëpisë. Isufi u zhyt sërish në mendime. “Të paktën të kisha vdekur i tëri”, tha me vete, “jo kështu pjesë-pjesë. Por edhe kështu i vdekur jam. Vij era dhe. Në fillim vdiq këmba, pastaj emri. Tani mbeta unë! Po kush jam unë? A ka në botë njeri pa emër? Vdekja e këmbës më erdhi nga zoti dhe është e rëndë, por vdekja e emrit qenka edhe më e rëndë, se vjen nga robi.
Mori patericat dhe doli në oborr. Pastaj në rrugë. Nga rruga zbriti poshtë me mundim dhe qëndroi në një breg. Nga aty kundronte shtëpinë e tij, shtëpitë e komshinjve dhe dy faqet e thepisura të kodrave përballë njëra-tjetrës. Aty iu duk sikur e përtëriu vendi. Sa herë që luante me shokët kur ishte i vogël dhe e merrte uria, ngjitej tek ai breg e i thërriste s’ëmës. Ajo ia përgatiste shpejt e shpejt ushqimin dhe ia sillte. Ndonjëherë mblidheshin me shokët e luanin jehonash. Thërrisnin emrat e njëri-tjetrit dhe prisnin kush emër do jehonte më shumë. Zëri përplasej në njërën faqe të kodrës, pastaj në tjetrën, duke i valëzuar tingujt në një vijë melodike të zvargur, që atyre u jepte aq shumë kënaqësi. Ato çaste, Isuf Golemi e përzjeu pleqërinë me fëmijërinë e tij dhe u ndje i ngazëllyer. E humbi toruan. Mbi toruan u shfaq dëshira e shfrenuar e emrit të tij. Ta dëgjonte edhe një herë atë emër e të ngopej. U mbështet në njërën nga patericat, mbështeti tjetrën pas vetes, vuri dorën e djathtë në cep të buzëve dhe thirri fort e fort, sa i hante zëri:
– O Isuuuf! …uuuuf… ufffffff… uuuuuufffff!
Zëri u përcoll nga kodra në kodër. Tamam si atëherë kur kishte qenë i vogël.
– O Isuf Goleeeeemiiii! …mmmiiiii… miiiiii… mmmmiiiiii! – u përcoll sërish jehona, kodër më kodër.
U ndje i lumtur në atë takim të bukur të fëmijërisë, por edhe më shumë kur dëgjoi të kumbonte sërish kodër më kodër emri i tij. Dhe u mat të thërriste sërish e të ngopej me ata tinguj jetëdhënës, por… nga ballkoni i një shtëpie dykatëshe doli një plakë e thirri me zë të verbër:
– Nuk ka njeri aty, o zotëri, joooo! Isuf Golemi ka vdeeekur!
Zërin e plakës e rrëmbeu jehona dhe e përplasi mizorisht kodër më kodër: ka vdekuuur… kuuur… uurrrr… rrrrrr!
Një vdekje e vërtetë
