Arbër AHMETAJ: Mbijetesa e një personazhi të vdekur ⋆ Revista letrare

Përsiatje mbi romanin “800 hapa larg Venerës”

Personazhi kryesor, Kristofori, vdes në faqen e parë të romanit “800 hapa larg Venerës”. Duket sikur jo veç autori i këtyre radhëve, por edhe shkrimtari ia heqin interesin lexuesit që në krye të herës. Lexuesi klasik do të donte që ky fakt të ndodhte nga fundi i librit, pasi të kishte lexuar ngjarjen, pasi të kishte përjetuar emocionet dhe dramën e jetës së Kristoforit. A ia vlen të lexohet një roman me personazh të vdekur?

Në fakt, autori është treguar jo veç miqësor me lexuesit, por edhe i sinqertë. Në këtë roman modern hetohet menjëherë mungesa e tendencës, nuk ka asgjë demonstrative, gjithçka sugjerohet, pra është një roman i sugjerimeve subtile. Provohet një parashtrim e strukturë komplekse e realitetit dhe kjo e bën të dukshme vlerën estetike të veprës letrare.

Pasi ka humbur trupin, personazhi kryesor është në kërkim të shpirtit, të identitetit të tij si shpirt (kjo s’është gjë e re në letërsi) njerëzor, në një periudhë të komplikuar të realitet, për një artikulim të veçantë të së shkuarës së tij si trup e si individ. Kjo përpjekje kërkon aktivizimin e mjeteve stilistikore të sofistikuara nga ana e autorit, duke ruajtur me një përkujdesje të veçantë thjeshtësinë e shkrimit. Anatomia e rrëfimit përbëhet nga degëzime e rrënjëzime të hapërdara andej-këndej, nga sjellje grimcëzash jete, të cilat shkëlqejnë prej dritës ose prej errëtisë së tyre e krijojnë portretin e një kohe e të një qyteti në transformim të thellë, kaotik e energjishtjerrës. Lehtësia e kalimit në tjetrën botë, e pajton personazhin me fatin e vet, madje ai ndjehet mirë:

“Edhe nën tokë, as zgjuar as i fjetur, Kristofori , iu bind plotësisht disiplinës që ia diktonte, kutia e mbyllur, e errët në të cilën ndodhej. Tha: do jem më mirë këtu.”.

Qetësia me të cilën personazhi pranon dhe afirmon gjendjen e tij të re, dikton deri në fund edhe tonin e rrëfimit: asgjë alarmuese. Asnjë kthesë dramatike, asnjë ndërhyrje e mbibotshme s’do ta ndryshojë rrjedhën. Pra, në roman s’ka artifica të jashtme dinamizuese, që i japin shpresë lexuesit se autori u ka përgatitur ndonjë “kurth” për t’i habitur. Rrëfimi habit në vetvete. E meqenëse një shpirt është i lehtë, ritmin e përcakton shpejtësia e erës, e po aq shpesh edhe kërcënimi që vjen nga njerëzit ose qentë. “Ishte më mirë me qentë, ishin më të qartë, të linin të pozicionoheshe, të zgjidhje. Po ndenje, të shqyem, po ike, mund të shpëtosh”. Ironia e lehtë, pothuajse e fshehur në fraza të pafajshme, e shoqëron romanin nga fillimi në fund. Kur ka gjëra më serioze për t’u shqiptuar, Kristofori e delegon rrëfimin ose komentin mbi to tek një pijanec i lagjes, i cili, ashtu i dehur, shfaqet më i kthjellët se gjithë të tjerët. Vendbanimi i ri i personazhit-shpirt ndodhet sipër një shtylle, në rrënjë të një dëllinje dhe, përveç disa “çmendurive” të rralla, si udhëtimi me taksi për të identifikuar një vrasës apo ai gjatë një ekskursioni të të birit me miqtë e tij, të kohës kur ishte gjallë, nuk ndryshon shumë. Shtylla i sjell imazhe, kujtime, rrëfenja nga jeta e tjerëve, duke i kujtuar lexuesit se disa prej atyre historive kanë qenë të famshme, shokuese për nga turpi dhe dhimbja që kishin shkaktuar. (Shtylla striptizi, shtylla ku ngrihej flamuri i fqinjit).

I pamëshirshëm vjen edhe rrëfimi i skemës së çoroditjes së shoqërisë, e çimentimit të yjeve, krijimit të idoleve, falsifikimit të noblesës. Ani pse të fragmentarizuara, vijnë në roman ngjarje, që përshkruhen edhe në gazetat e bulevardit, pa i kushtuar vëmendjen e kryetitujve, por si rifreskim i asaj me të cilën përditshmëria jonë agresohet pa mëshirë. E gjitha kjo nuk është aq kaotike sa duket: ka një kuadër të qartë, të zgjedhur nga autori, një formë dëshirore për t’i bërë gjërat e që shndërrohet në urdhërore gjatë udhës, një martesë e harxhuar, një karrierë e thërrmuar nga mëri politike, ka një qytet e një grup njerëzish (edhe qensh) personazhe, që të bëjnë të mendosh se je në roman realist ose duke parë një ditar televiziv. Ky komponent i realitetit e bën romanin një tekst revolte e mospranimi, një akt qytetar, jo si mision i autorit, por si esencë e përjetuar nga leximi. Personazhi nuk është aq inspirues, nuk është nga ata që na nisin përpara me entuziazëm. Jo, ai edhe të birin e këshillon “të mos qeshë, të mos bëjë gjëra që bien në sy. Të mos jetë i pari”. Jeta e të mesmit është pa domethënie, është mediokre, por është e sigurt. E kjo është simptomë e një shoqërie të sëmurë, e një shoqërie që sharron koka që dalin mbi të tjerët, shoqëri e një krize morale që pluskon jo veç mbi jetën, por edhe mbi shpirtrat.

Romani kërkon pak durim për t’u lexuar, ritmi i zgjedhur nuk i ngjan shumë vrapimit të përditshmërisë, është ritmi i një shpirti që flet, që zgjedh shpejtësinë e lëvizjes sipas shpejtësisë së erës, ndotjes së ajrit, sasisë së dritës ose mungesës së saj.

Arbër AHMETAJ: Mbijetesa e një personazhi të vdekur

Të tjera nga ky autor: